%20%E2%80%94%20%CE%A3%CE%B5%20%CE%BA%CE%BB%CE%AF%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B1%20(57%25).png)
του Στέφανου Μίλεση
“Όταν κατεβήκαμε στο λιμάνι (του Πειραιά) θυμάμαι ότι ακούσαμε κάποιον να βλαστημάει τα θεία. Τότε η γιαγιά μου είπε. Πού ήρθαμε εδώ; Καλύτερα να γυρίσουμε πίσω να μας σκοτώσουν οι Τούρκοι παρά να ακούμε τέτοια λόγια”.
(Όσιος Ιάκωβος ο Τσαλίκης)
Στις 10 Φεβρουαρίου 2025 είχα την τιμή να συμμετάσχω στην παρουσίαση του βιβλίου του πατρός Δημητρίου Μπάτση με τίτλο “Πειραιάς ο αγιοβάδιστος” (Εκδόσεις Εν Πλώ).
Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Divani-Caravel στα πλαίσια διοργάνωσης της 11ης Έκθεσης Ορθόδοξου Χριστιανικού Βιβλίου και στην παρουσίαση συμμετείχε επίσης ο π. Μιλτιάδης Ζέρβας, Διευθυντής του περιοδικού “Πειραϊκή Εκκλησία”. Πριν από την εισήγησή μου σχετικά με το βιβλίο θα επιθυμούσα να καταθέσω μια μικρή εισαγωγή που αφορά στον συγγραφέα καθώς η σκιαγράφησή του είναι βέβαιο πως προσθέτει αξία στο παρουσιαζόμενο έργο.
Ο Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Μπάτσης γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πειραιά, είναι δηλαδή γέννημα θρέμμα της πόλης μας έχοντας υπάρξει μάλιστα και απόφοιτος της Ιωνιδείου σχολής. Έλαβε πτυχίο ιερατικών σπουδών της Ανωτάτης εκκλησιαστικής ακαδημίας, μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης της κατεύθυνσης εκκλησιαστικής γραμματείας από το τμήμα κοινωνικής θεολογίας της Θεολογικής σχολής του ΕΚΠΑ και αναγορεύτηκε διδάκτωρ του τμήματος κοινωνικής θεολογίας και θρησκειολογίας της θεολογικής σχολής του ΕΚΠΑ. Πέραν όλων αυτών εκπονεί τη μεταδιδακτορική του διατριβή στο ΕΚΠΑ. Χειροτονήθηκε διάκονος το 2011, πρεσβύτερος το 2012 και είναι προϊστάμενος του Ι.Ν. Αγίου Νείλου Πειραιώς. Συνεπώς στο πρόσωπό του συγκεντρώνονται όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν καθ΄ ύλην αρμόδιο, να συγγράψει ένα τέτοιο έργο, αφού όπως είδαμε πρόκειται για έναν Πειραιώτη που αγαπάει και θέλει να προσφέρει στη γενέθλια πόλη του, ενώ εκ παραλλήλου πρόκειται για έναν λαμπρό ποιμένα που ακούραστα διακονεί την Μητρόπολη Πειραιώς. Επιπρόσθετα μέσω των σπουδών του έχει καταστεί ένας επιστήμονας που έχει κατακτήσει επιτυχώς τα επιστημονικά πεδία της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης με τα οποία καταπιάστηκε.
Ο Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Μπάτσης στο βιβλίο αυτό των εκδόσεων “Εν πλώ” κατέγραψε όλους τους αγίους που έζησαν και έδρασαν ή έστω διήλθαν από τα όρια της σημερινής Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς. Όπως καταλαβαίνετε πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, γεγονός που αποδεικνύεται όχι μόνο μέσα από την κοινή λογική αλλά και από τον αριθμό των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξη του σκοπού. Ο πατέρας Δημήτριος Μπάτσης για την καταγραφή και παρουσίαση των 23 αγίων που σχετίστηκαν λίγο ή πολύ με τον Πειραιά (συμπεριλαμβανομένου της περίπτωσης μετακομιδής του σεπτού σκηνώματος του Μαρτυρικού Πατριάρχη Γρηγορίου του Πέμπτου στον Πειραιά), χρησιμοποίησε 29 βιβλιογραφικές πηγές, 140 ελληνόγλωσσα βοηθήματα, 16 ξενόγλωσσα και 12 διαδικτυακές πηγές. Ένας δηλαδή αριθμός που σχεδόν αγγίζει τις 200 πηγές χρησιμοποιήθηκε για την παρουσίαση 23 περιπτώσεων, που σε αναλογία ισοδυναμεί με κάτι λιγότερο από δέκα περίπου πηγές πληροφοριών ανά περίπτωση. Όσοι στο παρελθόν έχουν καταπιαστεί με τη συγγραφή ή την έρευνα αντιλαμβάνονται πλήρως τι αντιπροσωπεύει ο αριθμός αυτός πηγών έρευνας.
Για την επίτευξη του εγχειρήματος παρουσίασης των Αγίων που βάδισαν στον Πειραιά, ο συγγραφέας εξ αρχής διευκρινίζει πως κατέγραψε μόνο εκείνους των οποίων η διέλευση αναφέρθηκε σε μελέτες ή υπήρξε ρητή αναφορά. Ως προς την ύλη του έργου αυτή κατανεμήθηκε σε τέσσερις ενότητες:
- Η πρώτη ενότητα: αφιερώθηκε στους δύο αγίους του Πειραιά δηλαδή στον πολιούχο του Πειραιά Άγιο Σπυρίδωνα, επίσκοπο Τιμυθούντος και στον εθιμικό αναγνωρισμένο ως συμπολιούχο Άγιο Νικόλαο αρχιεπίσκοπο Μύρων της Λυκίας.
- Η Δεύτερη ενότητα στους Αγίους που έζησαν ή έδρασαν στον Πειραιά.
- Η τρίτη σε όσους διήλθαν και τέλος
- Η τέταρτη ενότητα αφιερώθηκε στην διέλευση του ιερού σκηνώματος του Αγίου Εθνομάρτυρος Γρηγορίου του Ε’ από τον Πειραιά.
Από τις τέσσερις αυτές ενότητες θα μου επιτρέψετε να σταθώ στην δεύτερη ενότητα, στους Αγίους δηλαδή που έζησαν ή έδρασαν στον Πειραιά. Η ύπαρξη των αγίων αυτής της ενότητας οφείλεται κατά κύριο λόγο στη ζωή και στο έργο του Αγίου Νεκταρίου του Μητροπολίτου Πενταπόλεως. Η καταγραφή των συγκεκριμένων αγίων που αναφέρονται στην ενότητα αυτή, πέραν της αξίας που έχει ως προς την θρησκευτική και εκκλησιαστική ιστορία της πόλεως, μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τον Πειραιά της εποχής στον οποίον έδρασαν. Επιβεβαιώνουν το ρόλο που διαδραμάτιζε η πόλη στην εποχή που οι Άγιοι αναφέρονται.
Οι ανήλικοι εργαζόμενοι της πόλης
Ο Πειραιάς όπως είναι γνωστό από την επανίδρυση του Δήμου από το 1835 και μετά σταδιακά εξελίχθηκε όχι απλώς στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας αλλά σε σημαντικό ναυτικό κέντρο και σε πρωτεύουσα πόλη εμπορικής, ναυτιλιακής και βιομηχανικής ανάπτυξης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρώνονται στην πόλη εκατοντάδες άνθρωποι που αναζητούσαν μια θέση εργασίας στην ολοένα αυξανόμενη βιομηχανία. Καθώς όμως οι οικογένειες έφταναν στον Πειραιά μαζί με τους άνδρες της οικογένειας που αναζητούσαν εργασία σε κάποια φάμπρικα, έπιαναν δουλειά και τα παιδιά της οικογένειας ώστε να συνδράμουν στον πατρικό μισθό που αδυνατούσε συνήθως να καλύψει τις ανάγκες των πολυμελών οικογενειών. Τα παιδιά αυτά δεν ήταν δεκάδες μήτε εκατοντάδες αλλά χιλιάδες! Δίπλα τους στάθηκαν κι άλλα παιδιά ορφανά από γονείς, παιδιά πρόσφυγες, παιδιά από οικογένειες που αδυνατούσαν να τα συντηρήσουν, κατέφευγαν στο λιμάνι να βρουν το δικό τους δρόμο. Ήταν οι μικροί Γαβριάδες, ονομασία που έλαβαν από τον κόσμο καθώς θύμιζαν τον μικρό ήρωα Γαβριά του Βίκτωρος Ουγκώ στο έργου του “Οι Άθλιοι”. Το έργο αυτό του Ουγκώ ενέπνευσε τότε πολλούς λογοτέχνες και δημοσιογράφους της προπολεμικής εποχής να αποδώσουν στα παιδιά του Πειραιά αυτόν τον χαρακτηρισμό. Για τους υπόλοιπους που αγνοούσαν τόσο τον Ουγκώ όσο και τους “Άθλιους” ήταν απλώς τα χαμίνια του λιμανιού.
Το ιστορικό αυτό παρελθόν του Πειραιά επιβεβαιώνει η καταγραφή της ζωής του Οσίου Γεράσιμου του Μικραγιαννίτη που από την Βόρεια Ήπειρο έφτασε το 1919 στον Πειραιά προκειμένου να εργαστεί ως καφεπώλης για να βοηθήσει τον πατέρα του του οποίου ο μισθός αδυνατούσε να συντηρήσει την οικογένεια. Εργαζόμενο παιδί του Πειραιά υπήρξε και ο Όσιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής που σε ηλικία 17 ετών έφτασε με τον νεότερο αδελφό του στον Πειραιά όπου εργάστηκε αρχικά ως μάγειρας και φούρναρης σε αρχοντικές οικίες της πόλης και στη συνέχεια ως εισπράκτορας στον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο.
Άλλος ένας Γαβριάς του Πειραιά υπήρξε και ο Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης που το 1916 σε ηλικία μόλις 10 ετών έφτασε στον Πειραιά για να εργαστεί σε παντοπωλείο της οδού Τσαμαδού κοντά στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία στην Καστέλλα.
Η εργασία κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία γινόταν κάτω από δύσκολες συνθήκες σε έναν εργασιακό κόσμο σκληρό και ιδιαίτερα απάνθρωπο καθώς τα παιδιά αυτά έπρεπε να βοηθήσουν τις οικογένειές τους κινούμενα ανάμεσα σε εργάτες του λιμανιού και ανθρώπους της παρανομίας. Περί αυτό άλλωστε κάνει λόγο ο Όσιος Ιάκωβος ο Τσαλίκης που έφτασε στον Πειραιά με την οικογένειά του από την Μικρά Ασία σε μικρή ηλικία και κατέγραψε την εξής εμπειρία. “Όταν κατεβήκαμε στο λιμάνι” γράφει ο Άγιος “θυμάμαι ότι ακούσαμε κάποιον να βλαστημάει τα θεία. Τότε η γιαγιά μου είπε. Πού ήρθαμε εδώ; Καλύτερα να γυρίσουμε πίσω να μας σκοτώσουν οι Τούρκοι παρά να ακούμε τέτοια λόγια”.
Κάτω από τέτοιες σκληρές συνθήκες εργάστηκαν οι Όσιοι Γεράσιμος, Ιωσήφ και Πορφύριος που προανέφερα, με κοινό στοιχείο όχι μόνο πως βρέθηκαν στον Πειραιά ανήλικοι ακόμα για να εργαστούν, αλλά και οι τρεις τους από τον Πειραιά αναχώρησαν ατμοπλοϊκώς για το Άγιον Όρος. Ο Όσιος Γεράσιμος ο Μικραγιαννίτης αναχώρησε για το Άγιο Όρος το 1922 με το ατμόπλοιο ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ, ενώ ο Όσιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής είχε αναχωρήσει για το Άγιο Όρος ένα έτος νωρίτερα, το 1921, αφού πρώτα είχε μοιράσει στους φτωχούς της πόλης ό,τι χρήματα διέθετε. Είναι γνωστή νομίζω η περίπτωση του Οσίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτη που εργαζόμενος στο παντοπωλείο άκουσε για πρώτη φορά για το Άγιο Όρος στο οποίο τελικά μετέβη ύστερα από τρεις ατμοπλοϊκές προσπάθειες.
Στην κλινική Λεούση
Ο Πειραιάς υπήρξε εκτός από μητρόπολη εργασίας και μητρόπολη των νησιωτών του Αιγαίου, αφού όλοι οι κάτοικοι των νησιών μας κατέφθαναν σε αυτόν για την αντιμετώπιση κάθε δύσκολου γεγονότος πέραν της εύρεσης εργασίας όπως ήδη αναφερθήκαμε. Οι αμέτρητες κλινικές που κάποτε έδρευαν στον Πειραιά εξυπηρετούσαν κύρια τον νησιωτικό μας πληθυσμό. Τα Χριστούγεννα του 1957 μεταφέρθηκε στην κλινική Λεούση επί των οδών Μπουμπουλίνας, Νοταρά και Κολοκοτρώνη ο Όσιος Ιερώνυμος ο Σιμωνοπετρίτης στην οποία μάλιστα εκοιμήθη. Τότε πλήθος κόσμου κατήλθε στον Πειραιά μεταβάλλοντας την κλινική του Λεούση σε τόπο προσκυνήματος. Ο Όσιος Ιερώνυμος ο Σιμωνοπετρίτης αποτελεί και τη μοναδική καταγραφή στο βιβλίο Αγίου που κοιμήθηκε στον Πειραιά.
Οι Άγιοι της Δωδεκανησιακής παροικίας
Ο Πειραιάς εξάλλου αποτέλεσε και κέντρο συνάθροισης των Δωδεκανησίων που στην κυριολεξία δραπέτευαν από τα ιταλοκρατούμενα ακόμα Δωδεκάνησα καθώς δεν άντεχαν την ιταλική καταπίεση. Επέλεγαν τον Πειραιά ως μόνιμη κατοικία τους, καθώς ήθελαν να έχουν την αίσθηση της εγγύτητας μέσω της θάλασσας. Συγκεντρώνονταν σε πρόχειρα οικήματα στον Άγιο Νείλο στα λεγόμενα «Καρπάθικα» και γύρω από το Χατζηκυριάκειο ίδρυμα. Δεν ήταν τυχαίο που ο πρώτος Δωδεκανησιακός Σύλλογος στην Ελλάδα, ο «Σύλλογος Καρπαθίων» είχε επιλέξει ως έδρα του τον Πειραιά. Στην Δωδεκανησιακή συνοικία του Πειραιά διέμενε και ο Όσιος Σάββας εγκαταλείποντας την Κάλυμνο.
Οι Δωδεκανήσιοι μέχρι και το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έφεραν διαβατήρια που εξέδιδαν οι ιταλικές αρχές και κατέφθαναν στον Πειραιά αντιμετωπίζοντας ποινές λαθραίας εισόδου αν δεν ακολουθούσαν τις νόμιμες διαδικασίες διαβατηριακής και τελωνειακής θεώρησης. Δωδεκανήσιος από την Πάτμο ήταν και ο Όσιος Αμφιλόχιος Μακρής που συνδέθηκε με τον Πειραιά. Για αυτό και στην ενορία του Αγίου Νείλου στην οποία διακονεί ο συγγραφέας πατέρας Δημήτριος Μπάτσης διαμορφώθηκε ιερό παρεκκλήσιο αφιερωμένο στον Όσιο Αμφιλόχιο Μακρή τα θυρανοίξια του οποίου τελέστηκαν υπό του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ στις 18 Σεπτεμβρίου 2024. Στην ενορία του Αγίου Νείλου όπως ανέφερα διαμένουν μέχρι σήμερα πολλοί Δωδεκανήσιοι και το παρεκκλήσιο είναι το πρώτο στην Αττική αφιερωμένο στον Όσιο Αμφιλόχιο Μακρή.
Ο Άγιος Νεκτάριος
Τέλος θα αναφερθώ στον Άγιο Νεκτάριο που το δικό του αποτύπωμα στον Πειραιά ήταν το πλέον ισχυρό αφού οι δεσμοί “Πειραιάς και Άγιος Νεκτάριος” υπήρξαν πολλοί. Όταν ο Μητροπολίτης Πενταπόλεως Νεκτάριος έφυγε στην κυριολεξία διωγμένος από την Αίγυπτο, εγκαταστάθηκε τον πρώτο δύσκολο καιρό της άφιξής του στην Φρεαττύδα στον Πειραιά στερούμενος πόρων και μέσων βιοπορισμού. Μάλιστα χρόνια αργότερα θα αποκτήσει στην Φρεαττύδα και ιδιόκτητη κατοικία (επί της οδού Φρεαττύδος) την οποία κληροδότησε στο Μοναστήρι της Αίγινας που ο ίδιος δημιούργησε. Στον Πειραιά ο άγιος θα ιερουργεί και θα κηρύξει σε διάφορους ναούς της πόλης. Φιλανθρωπικοί σύλλογοι τον καλούν να μιλήσει, ενώ τα βιβλία του γίνονται ανάρπαστα. Ο ίδιος ο Άγιος διέσωσε αυτά τα κηρύγματα στον Πειραιά σε επιστολές του όπως ότι «χθες αφού λειτούργησα στον Άγιο Νικόλαο Πειραιώς, μίλησα περί αρετής» (15.2.1908) και λίγο πιο κάτω «εάν ως το Πάσχα βρουν Διευθυντή (στη Ριζάρειο), θα έλθω να μείνω (στον Πειραιά) μέχρι τον Σεπτέμβριο. Πρώτον διότι ο Μητροπολίτης (Αθηνών) μου ζήτησε να μείνω στον Πειραιά, για την καταπολέμηση των αιρέσεων…».
Αργότερα όταν η φήμη του από την Αίγινα έφτασε γρήγορα στον Πειραιά οι Πειραιώτες, είτε μέσω σωματείων είτε ιδιωτικά διοργάνωναν εκδρομές στην Αίγινα με σκοπό να τον συναντήσουν. Κάθε Κυριακή που αναχωρούσαν από το λιμάνι του Πειραιά τα ατμόπλοια «Πόρος», «Νίκη», «Ελένη» και «Αργολικός», ήταν πάντοτε γεμάτα από πλήθη Πειραιωτών που ταξίδευαν με σκοπό να τον επισκεφθούν και να συνομιλήσουν μαζί του. Επέστρεφαν αυθημερόν με το τελευταίο καράβι ενώ οι επισκέψεις αυτές λάμβαναν πολλές φορές πανηγυρικό χαρακτήρα! Τέλος έχουμε την παραμονή του οσιακού του σκηνώματος στον Πειραιά στις 9 Νοεμβρίου 1920 για τον ενταφιασμό του στην Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος Αιγίνης που ο ίδιος δημιούργησε.
Πριν κλείσω πρέπει να αναφέρω το υπέροχο έργο που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου φιλοτεχνημένο από τον αγιογράφο Νικόλαο Βλαχάκη. Απεικονίζει τους Αγίους του Πειραιά στους οποίους ο συγγραφέας αναφέρεται και βρίσκεται στο παρεκκλήσιο του Οσίου Αμφιλοχίου του εν Πάτμω της ενορίας του Αγίου Νείλου στην οποία ο συγγραφέας ιερουργεί.
Είμαι σίγουρος πως ο συγγραφέας θα προχωρήσει μελλοντικά και σε δεύτερη έκδοση του παρόντος βιβλίου καθώς με τον ανήσυχο και πάντα ερευνητικό νου του θα ανακαλύψει και νέους Αγίους που βάδισαν στον Πειραιά μας.
Σ.Σ.: Άπειρες ευχαριστίες εκφράζονται εκ μέρους του συντάκτου του Ιστολογίου και συγγραφέως του πονήματος προς τον Ελλογιμώτατο κ. Στέφανο Μίλεση για όλη την βοήθεια και συμπαράστασή του τόσο στη συγγραφή αυτού του βιβλίου αλλά και γενικώτερα όλα αυτά τα χρόνια, από την συγγραφή του βιβλίου για την ιστορία της ενορίας μας και τα πολύτιμα στοιχεία που μας παραχώρησε τότε αλλά και όποτε κάτι σχετικό τύχει της προσοχής του, όσο βεβαίως και ότι κάθε χρόνο πλαισιώνει τις εόρτιες εκδηλώσεις της ενορίας μας, ενώνοντας την κάθε επέτειο με την πόλη του Πειραιά. Τον ευχαριστούμε απείρως και τον συγχαίρουμε γιατί με τα συγγραμμάτά του και γενικώτερα με το ερευνητικό του πνεύμα διαρκώς φωτίζει αθέατες πτυχές της ιστορίας της πόλης μας και βοηθάει όλους εμάς που ζούμε στον Πειραιά να συνειδητοποιήσουμε την ιστορική κληρονομιά του. Του ευχόμαστε ο Θεός δια πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου και των Αγίων της πόλεώς μας να τον στηρίζει και να τον ενδυναμώνει στο πολύτιμο έργο του.
.JPG)
