Αγίου Μαξίμου του Γραικού, Λόγος ις’
Επιστολή στον κύριο Θεόδωρο Ιβάνοβιτς Κάρπωφ
(Απόσπασμα)
Χαίρε! Διάβασα την επιστολή σου, κύριε Θεόδωρε Ιβάνοβιτς, και απόρησα εξαιτίας της αντιθέσεως μεταξύ των λόγων, των εκτεθέντων άσχημα και απρεπώς, και της ευσεβείας και του νου σου και της απόψεως που είχα σχηματίσει ως τώρα για σένα. Μην παραξενεύεσαι, σε παρακαλώ, από τον συνταχθέντα με ασυνήθιστο τρόπο πρόλογο της επιστολής μου, επειδή οι κακοήθεις νόσοι χρειάζονται ισχυρά φάρμακα.
Απόρησα μαζί σου, επειδή, ενώ είχες την δυνατότητα να μάθεις ενδελεχώς την αλήθεια, με την επιστολή που σου έστειλα μέσω των αδιαμφισβητήτων επιχειρημάτων εκείνων των αγίων ανδρών, εσύ δεν κατόρθωσες να κατανοήσεις τα εκκλησιαστικά νοήματα και με μεγάλη εμπάθεια επαναστάτησες εναντίον τους. Οπλίσθηκες επιπλέον με αποδείξεις που αφορούσαν άλλο ζήτημα και λέχθηκαν με εντελώς διαφορετική έννοια.
Σου εκθέσαμε τις απόψεις πλήθους ενδοξοτάτων χριστιανών διδασκάλων, οι οποίοι, θα λέγαμε, απογύμνωσαν ενώπιόν σου και στηλίτευσαν με σαφήνεια την απάτη της διδασκαλίας αυτών που παρατηρούν τις κινήσεις των άστρων και την απέρριψαν ως ξένη προς την ιερά διατυπωμένη διδασκαλία της Εκκλησίας. Έπρεπε λοιπόν από τους αγίους λόγους που αναφέραμε να έχεις ήδη μάθει καθ’ ολοκληρίαν την αλήθεια.
Εσύ όμως αναφέρεις ασυνήθιστα και κατά τους πατερικούς κανόνες τελείως απαράδεκτα λόγια των Λακεδαιμονίων, των οποίων δεν γνωρίζω την προέλευση και τα οποία ανήκουν σε ασεβείς ανθρώπους, όπως ο βασιλιάς Αλέξανδρος και κάποιος άλλος βασιλιάς της Κωνσταντινουπόλεως. Βάσει αυτών των αποδείξεών σου αναγνωρίζεις την ψευδοδιδασκαλία της αστρολογίας ως απαραίτητη για τους χριστιανούς και πολύ χρήσιμη. Προβάλλεις επίσης και βίους αγίων ανδρών με πολλές εμπειρίες ουρανίων οραμάτων.
Έπρεπε πρώτα να συλλογιστείς ότι αυτοί οι άγιοι πατέρες αφού με μεγάλη επιμέλεια και κόπο μελέτησαν αυτήν την διδασκαλία, δεν δίστασαν να στηλιτεύσουν το ψεύδος της και να εκριζώσουν τελείως την εξ᾽ αυτής προερχομένη φθορά. Όχι μόνο ο Κοσμάς1 και ο Γρηγόριος Ακραγαντινός, αλλά και ο Μέγας Βασίλειος, οι δύο Γρηγόριοι [άγιοι Γρηγόριος Θεολόγος και Γρηγόριος Νύσσης] και ο Χρυσόστομος, και γενικώς όλοι, όσοι έλαμψαν με την σοφία και την αγιοσύνη τους, ασκήθηκαν κατά την νεότητά τους στην θύραθεν επιστήμη. Πριν φθάσουν στην υψίστη σοφία, μέσω της οποίας μπορεί να ενωθεί κανείς με τον Θεό και να αξιωθεί της θεογνωσίας, έμειναν, θα λέγαμε, κάτω από το όρος μαζί με τους άλλους εννέα μαθητάς ως ανίκανοι ακόμη να δεχθούν την τελεία όραση, «χρείαν έχοντες γάλακτος και ου στερεάς τροφής», όπως είπε ο Παύλος στους Κορινθίους.
Όταν όμως έφθασαν σε ώριμη ηλικία, κατά την οποίαν ο Παύλος απέρριψε καθετί νηπιακό, τότε δεν καταφρόνησαν μόνο την αστρολογία ως ψευδοδιδασκαλία, που απομακρύνει από τον Θεό και ελκύεται από στοιχεία αυτού του κόσμου, γεμίζοντας τον νου με αναρίθμητες άδικες σκέψεις, αλλά και τις λοιπές περιττές επιστήμες που δεν μπορούν να οδηγήσουν στην ευσέβεια. Αφού κατανόησαν λοιπόν την ασέβεια και το ψεύδος τους, κατευθύνθηκαν εξ ολοκλήρου στις πηγές των αποστόλων και των προφητών και ξεδίψασαν από τα νάματά τους.
Για του λόγου το αληθές ας σε πείσει ο μέγας θεολόγος Γρηγόριος, στον οποίο ίσως στηρίζεσαι τα μέγιστα, αλλά δεν έχεις κατορθώσει να κατανοήσεις το πνεύμα του. Αν το συλλάβει, θα είχες απορρίψει προ πολλού το πάθος της φιλονικίας και θα υπερασπιζόσουν μαζί μας την αλήθεια.
Άκουσε προσεκτικά τι λέγει στον έκτο λόγο του, όπου δίνει απάντηση για τον λόγο της προσωρινής σιωπής του: «Εβουλήθην εν καιρώ μεν παντί νεκρωθήναι τω βίω, και ζήσαι την εν Χριστώ κεκρυμμένην ζωήν, και γενέσθαι τις μεγαλέμπορος, πάντων ων έχω τον τίμιον ωνησάμενος μαργαρίτην, και αντιδούς τα ρέοντα και συρόμενα των εστώτων και ουρανίων· ήπερ δη πραγματειών μεγίστη και βεβαιοτάτη τοις γε νούν έχουσιν· ει δ΄ ούκ, αλλά τούτό γε καρτερήσαι, παραχωρήσαι των θρόνων τοις βουλομένοις, αυτός δε διά βίου παις είναι και μαθητής, μέχρις αν τοις ποσίμοις των λόγων τους αλμυρούς αποκλύσωμαι»2.
Τι λες λοιπόν, κύριε Θεόδωρε, για τους λόγους του αγίου Γρηγορίου που αναφέραμε προηγουμένως;
Για ποια νέκρωση μιλά και μέσω ποιας επιθυμεί να νεκρωθεί, της αισθητής, της νοερής ή και των δυο τους;
Και ποια «εν Χριστώ κεκρυμμένην ζωήν» επιθυμεί να ζήσει ο άγιος;
Αυτήν, για την οποία μιλάς και η οποία συνίσταται στην όμορφη κόσμηση των άστρων και των φωστήρων, στην αγαθοσύνη του ουρανού, στον συσχετισμό των πλανητών και των ζωδίων, στις θαυμάσιες θέσεις και αποστάσεις τους ή αυτήν που συνίσταται στην τέλεση των σωτηρίων εντολών και την εν γαστρί σύλληψη, όπως λέγει ο Ησαίας που με τον φόβο Κυρίου επιφέρει την κάθαρση του νου;
Τι είναι «τα ρέοντα και συρόμενα» που αντιπαραθέτει στα εστώτα και ουράνια;
Είναι κάποια αισθητή περιουσία ή κάποια αποκτήματα του νου και του λόγου;
Μίλησε, αν μπορείς!
Εδώ δεν ομιλεί για περιουσία, ούτε για αισθητές κτήσεις, αλλά για εκείνες τις πολλές και διάφορες επιστημονικές γνώσεις που περισυνέλεξε σε νεαρή ακόμη ηλικία. Το εξηγεί ο ίδιος λέγοντας ότι σε όλη την ζωή του υπήρξε «παις και μαθητής», έως ότου ξεπλύνει του αλμυρούς λόγους με ποσίμους.
Τα πόσιμα λόγια είναι αυτά, τα οποία οι προφήτες και οι απόστολοι εξεφώνησαν διά του Αγίου Πνεύματος και ανέπτυξαν στα βιβλία τους, ενώ τα αλμυρά είναι αυτά που οι έλληνες άφησαν στα συγγράμματά τους ως αξιοσέβαστα και μεγάλα, τα οποία όμως κρύβουν μεγάλη ασέβεια και αηδία. Οι θύραθεν επιστήμες είναι καλές και ωφέλιμες για την ανθρωπίνη ζωή, οι περισσότερες όμως από αυτές είναι βλαβερές και κρύβουν μέσα τους φθορά, την οποία, αν θέλαμε να καταλογίσουμε ολόκληρη, θα έπρεπε να συντάξουμε ολόκληρο τόμο.
Τόσο μεγάλο ψεύδος και ασέβεια περιέχουν!
Και πολύ ορθά ο άγιος Γρηγόριος τα κατονόμασε «αλμυρά», δηλαδή πικρά για την νοερή γεύση, επειδή αφαιρούν την αληθινή γλύκα από όσους ασκούνται απρόσεκτα σε αυτά. Τα λόγια μου επιβεβαιώνει ο ερμηνευτής του Νικήτας ο Σέρβος λέγοντας ότι ήταν έτσι μέχρι να ξεπλύνει τα ελληνικά διδάγματα με δάκρυα και πνευματικά δόγματα3. Για τον λόγο αυτόν προτίμησε τον βίο του Μωυσή, του Ηλία και του Ιωάννου. Με την τήρηση των εντολών του Κυρίου και με το όραμα των κρυμμένων στα ιερά θεία βιβλία μυστηρίων ενώνεσαι με τον Θεό και οι ζηλωτές αυτών φίλοι του Θεού καθίστανται.
Με την τήρηση των εντολών και όχι με την παρατήρηση της θαυμαστής πορείας του ήλιου και της σελήνης και της λαμπρότητος των άστρων, της ουρανίας ομορφιάς, της κινήσεως και της αποστάσεως των πλανητών και του ζωδιακού κύκλου, όπως ισχυρίζεσαι, θαυμάζοντας τις διηγήσεις για ορατά πλάσματα και θαυμάζοντας σε υπερβολικό βαθμό την αρμονία και την κανονική κίνησή τους.
Με αυτά δίνεις αφορμή να σκεφθεί κανείς ότι δεν είναι ο Θεόδωρος αυτός που συνέταξε την επιστολή, αλλά κάποιος άλλος οπαδός της θύραθεν απορριφθείσας σοφίας, ο οποίος κρυμμένος πίσω από το όνομα του Θεοδώρου επινόησε και διέδωσε αυτήν την βλασφημία και το βδέλυγμα εναντίον της αληθείας. Αφού τίμησε την ψευδώνυμη επιστήμη με επαίνους, δεν άντεξε να μην την αποκαλέσει τέχνη των τεχνών, φρονώντας και τολμώντας να γράψει εναντίον του μακαρίου Ιωάννου Χρυσοστόμου και του Αυγουστίνου.
Ο πρώτος αποκαλεί την αστρολογική γνώση ψεύδος και πλάνη λέγοντας ότι όλοι την μαθαίνουν μάταια και ανόητα, ενώ ο δεύτερος, ο μακάριος Αυγουστίνος, λέγει ότι αυτή αποκτάται με την βοήθεια του σατανά, και διά της μυστικής επικοινωνίας με τον διάβολο προφητεύει το μέλλον, μαντεύοντας τα γεγονότα.
Όποιος όμως και αν είναι αυτός, αντιλέγοντας εναντίων αυτών των μακαρίων ανδρών, όχι μόνο δεν περιορίσθηκε στον χαρακτηρισμό αυτής της επιστήμης ως τέχνης των τεχνών, αλλά επινόησε κάτι ακόμη πιο ασεβές και ολέθριο για την ψυχή του. Τους επαίνους, με τους οποίους ο θείος Σολομώντας εγκωμιάζει ιεροκρυφίως την αλήθεια, την θεία και παγκόσμια σοφία, αυτός ιερόσυλα συσχέτισε με την ψευδοεπιστήμη της αστρολογίας.
Μπορεί όμως το φως να συσχετίζεται με το σκότος;
Την σοφία, για την οποία ο Σολομώντας είπε, «νύμφην αγαγέσθαι… μύστις γαρ εστιν της του θεού επιστήμης και αιρετίς των έργων αυτού… σωφροσύνην γαρ και φρόνησιν εκδιδάσκει, δικαιοσύνην και ανδρείαν, ων χρησιμώτερον ουδέν εστιν εν βίω ανθρώποις»6.
Τα περί της αστρολογικής εσφαλμένης σοφίας όμως τα μάθαμε από τους μακαρίους άνδρες Βασίλειο, Ιωάννη και Αυγουστίνο, οι οποίοι τόνισαν ότι αυτή είναι ψευδής, αποτελεί πλάνη για όλους και έχει ως βοηθό τον διάβολο.
Ποια σωφροσύνη, ποια φρόνηση, δικαιοσύνη και ανδρεία μπορεί να διδάξει η επιστήμη της αστρολογίας, που καταστρέφει όλους τους θείους νόμους αντιπαραθέτοντας στην θεία νομοθεσία την δύναμη και τον νόμο των άστρων και ο,τι εξαρτάται από την δική μας βούληση και εξουσία, δηλαδή τις αγαθές πράξεις η τις αμαρτίες, αποδίδει στην αλλαγή της κινήσεως των άστρων;
Ποιο άλλο συμπέρασμα συνάγεται από αυτά, αν όχι ότι ο πανάγαθος Θεός είναι αίτιος και δημιουργός του κακού, αφού τα άστρα είναι δικά Του δημιουργήματα;
Αν είναι έτσι, τότε με ποιόν τρόπο οι εν λόγω αγαθές πράξεις μπορούν να ορίζονται από την κίνηση των άστρων, εφόσον όλοι οι άνθρωποι εξαρτώνται από την δύναμη των άστρων και το καθετί καλό ή κακό συμβαίνει διά της βίας και όχι αυτοβούλως;
Και αν ήξερα ότι δεν έχεις κουραστεί από την πολυλογία μου, θα σου έλεγα λεπτομερώς για τον έπαινο της θεόπνευστης σοφίας από τον Σολομώντα και θα σου εξηγούσα τον λόγο, για τον οποίο αυτή δεν έχει τίποτε κοινό με την ψεύτικη σοφία που επαινείτε μάταια.
Όχι μόνον οι ζηλωτές της Εκκλησίας του Χριστού, εναντίον των οποίων επιτίθεστε, αλλά και ο πρώτιστος θύραθεν φιλόσοφος, ο Πλάτωνας, την εκβάλλει από την κοινή νομοθεσία της πολιτείας των φιλοσόφων, όπως καλά γνωρίζετε, μολονότι εκουσίως βδελύσσεστε την αλήθεια.
1. Πρόκειται για τον Κοσμά τον Ινδικοπλεύστη, του οποίου η Γεωγραφία γνώριζε μεγάλη απήχηση κατά τον Μεσαίωνα.
2. Εις τους λόγους και εις τον εξισωτήν Ιουλιανόν, [Ιουλιανό τον Παραβάτη] 32.35.1045.2-14.
3. Πρόκειται περί της ερμηνείας των Λόγων του Γρηγορίου του Θεολόγου από τον Νικήτα, μητροπολίτη Ηρακλείας.
Απόσπασμα από το βιβλίο, Αγίου Μαξίμου Γραικού, Λόγοι, τ. Β’, έκδοση Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2011.
