Το παιδευτικό έργο της Εκκλησίας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

[…] Οι θρήνοι που ακούστηκαν μετά την άλωση μάς δίνουν μια εικόνα ζωντανή της καταστάσεως. Να πώς θρήνησε για την εθνική καταστροφή ο πρώτος Πατριάρχης μετά την πτώση: «Αλλά νυν, φευ των κακών! απώλετο παν. Φευ, πού η βασιλική παράστασις και παράταξις; Πού η των παλατίων σύνταξις; Πού τα παιδευτήρια της σοφίας; Οίμοι τω τάλανι! Πού βιβλία συνειλεγμένα παρ’ ημών τη κοινή των πεπαιδευμένων χρεία; Πού τα μακρά εκείνα συγγράμματα, τα μεν εις θεολογίαν, τα δ’ εις διαλεκτικήν ημίν ειργασμένα, τα δ’ εις την άλλην φιλοσοφίαν, τα δε ρήτορι πρέποντα και πάσαν λόγων ύλην τε και ιδέαν, τα δε εκ της ετέρας μετανενηγμένα φωνής, δι’ ων μακρά τις των ημετέρων αγώνων μνήμη συνεσκευάζετο; Τα μεν αυτών καταπεπάτηται τότε, τα δ’ εις την υπερορίαν ήχθησαν».

Και δεν ήταν μόνο τα βιβλία που «ήχθησαν εις την υπερορίαν», ερημώθηκε ο τόπος και από τους πνευματικούς του ανθρώπους. Όλοι έφυγαν, άλλοι πριν και άλλοι μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Πήγαν στη Δύση και συνέβαλαν με τον τρόπο που ο καθένας μπορούσε στην πρόοδο και την ανάπτυξη των γραμμάτων. Οι Χρυσολωράδες, οι Λασκάριδες, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος, ο Μάρκος Μουσούρος, ο Βησσαρίων, ο Πλήθων και τόσοι άλλοι είναι πολύ γνωστοί στη Δύση για τη δράση τους.

Το κενό που άφησαν όλοι αυτοί με την αναχώρησή τους, ήλθε να το πληρώσει η Εκκλησία. Ο πρώτος Πατριάρχης ύστερα από την άλωση, ο Γεώργιος Σχολάριος, έχοντας βαθιά επίγνωση της ευθύνης του απέναντι του «σκλάβου» και του έθνους σύμφωνα με πλαιά παράδοση, ένα χρόνο μετά την άλωση, το 1454, ιδρύει την Πατριαρχική Σχολή. Από τη Σχολή αυτή βγήκαν οι «διαπρεπέστεροι των διδασκάλων του Γένους και των συγγραφών του, πατριάρχαι, αρχιερείς, μεγάλοι διερμηνείς της Πύλης και οσποδάριοι των Παραδουνάβιων χωρών» […]

[…] Ο κορυφαίος βυζαντινολόγος σερ Στήβεν Ράνσιμαν αποφαίνεται στο έργο του «Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία» πως «διά τους πλείονας Τούρκους, η παιδεία των υποδούλων φυλών ήτο τελείως ανεπιθύμητος». […]

[…] Η σύνοδος του 1593 με πρόταση του Πατριάρχου Ιερεμία Β΄ εκδίδει κανόνα ειδικό για τη μόρφωση των σκλαβωμένων Ελλήνων, τον οποίο στέλνει σ’ όλους τους επισκόπους. «Έκαστον επίσκοπον εν τη εαυτού παροικία φροντίδα και δαπάνην την δυναμένην ποιείν, ώστε τα θεία και ιερά γράμματα διδάσκεσθαι, βοηθείν δε κατά δύναμιν τοις εθέλουσι διδάσκειν και τοις μαθείν προαιρουμένοις, εάν των επιτηδείων χρείαν έχωσιν».[…]

[…] Ο Κύριλλος Λούκαρις δε δίστασε να εγκαταστήσει στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης – κάτω από τη μύτη του Σουλτάνου – ελληνικό τυπογραφείο για την έκδοση εκκλησιαστικών και άλλων βιβλίων, που στέλλονταν στις ενορίες και στα Σχολεία. Το τόλμημά του αυτό το πλήρωσε βέβαια, ακριβά. Πέντε φορές ανέβηκε στον Πατριαρχικό θρόνο και ισάριθμες καθαιρέθηκε, για να απαγχονισθεί τελικά το 1638 από τους Τούρκους, ύστερα από τις συκοφαντίες και τις ραδιουργίες των Ιησουιτών και του καθολικού αυστριακού πρεσβευτή στην ΚΠολη. […]

[…] Μόνο η εκπαιδευτική εξόρμηση του 17^ου αιώνα στοίχισε τον απαγχονισμό τριών Πατριαρχών. Από τους 77 Πατριάρχες, που ενθρονίστηκαν μετά την άλωση μέχρι το 1821 μόνον 13 έκλεισαν ήρεμα τα μάτια τους. Οι υπόλοιποι 64 με εκατοντάδες επισκόπους πέθαναν πνιγμένοι, απαγχονισμένοι, δολοφονημένοι, φυλακισμένοι ή εξόριστοι. […]

[…] Ο Θερειανός (1834-1897) αναφέρει χαρακτηριστικά για την Ελληνική Εκκλησία: «Ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία διεφύλαξε αλώβητα τα θεία δόγματα και τις ιερές παραδόσεις του αρχεγόνου χριστιανικού θρησκεύματος, ότι εθέρμανε τα ελληνικά γράμματα, καταψυγέντα εν καιροίς μεγίστοις, και χαλεπωτάτοις, ότι υπήρξε τιθήνη και κουροτρόφος, άμα δε και η σώτειρα των ελλήνων εν ημέραις αθλιότητος και δυστυχίας, ταύτα πάντα είναι ουχί αστήρικτοι ισχυρισμοί, αλλά αλήθειαι αναμφισβήτητοι και παρά πάντων ημών ομολογούμεναι». […]

[…] Πολύ σημαντική είναι η συμβολή στην εξάπλωση της παιδείας στην Ήπειρο και των μοναστηρίων με τη διατήρηση Σχολείων ή τη χορήγηση χρημάτων για τους μισθούς των δασκάλων που είναι διορισμένοι στα διάφορα Σχολεία, κυρίως των χωριών. […]

[…] Φήμη μεγάλη είχε και η Σχολή της Πάτμου, που ιδρύθηκε βέβαια στα 1669 κοντά στο σπήλαιο της Αποκαλύψεως, αλλά μεταρρυθμίστηκε 100 χρόνια αργότερα από τον Πατριάρχη Θεοδόσιο τον Β΄, και ονομάσθηκε με Πατριαρχικό σιγίλιο τότε «Κοινή Σχολή του Γένους». […]

[…] Ονομαστές σχολές της Τουρκοκρατίας ιδρύθηκαν και λειτουργούσαν με ενέργειες Πατριαρχών και επισκόπων, εν οίς η Αθωνιάδα Σχολή, η Ζωσιμαία, η Παυλίδειος, η Σχολή της Άρτας, η Σχολή της Καστοριάς, η Σχολή της Δημητσάνας. […]

[…] Ήδη έχουμε αναφέρει τις 50 εκδόσεις του τυπογραφείου της Μεγάλης του Γένους Σχολής και εκείνες του τυπογραφείου της Μοσχοπόλεως. Με έξοδα του Παναγίου Τάφου από το 1698 πραγματοποιούνται έξι εκδόσεις. Έχουμε επίσης τις εκδόσεις της Μονής Κύκκου στην Κύπρο, της Μονής του Οσίου Ναούμ, του Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Ιωσήφ με 20 Μονές του Αγίου Όρους, των Πατριαρχών Ιεροσολύμων Δοσιθέου, Αβραμίου και Εφραίμ, της Κωνσταντινούπολεως Γρηγορίου και Νεοφύτου, αρχιεπισκόπων Σιναίου, Αυξεντίου, Αθανασίου και πολλών άλλων. […]

[…] Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός σε επιστολή του προς τον αδελφό του Χρύσανθο στις 2 Μαρτίου 1779 γράφει: «Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα, του Κυρίου συνεργούντος και τον λόγον μου βεβαιούντος» […]

[…] Ο ακαδημαϊκός Παπατσώνης γράφει: «Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία στηρίζει φυλετικά την τελευταία φάση της σημερινής εθνικής μας συγκροτήσεως. Σ’ αυτήν αν δεν ανατρέχουμε διαρκώ, αν δεν την διατηρούμε άσβεστη, μετατοπιζόμαστε σε κοσμοπολίτας, ουμανιστάς, θύματα του περιφήμου διαφωτισμού, αφελληνιζόμαστε κι αποδιώχνουμε με τρόπο αγνώμονα τις ηρωικές και ζωντανές πηγές της υπόστασής μας». […]

* * *

Αλήθεια, αυτός δεν είναι ο σκοπός των εθνομηδενιστών ιστορικών;

πηγή