Αρχιμανδρίτου Εφραίμ Βατοπαιδινού,
Καθηγουμένου Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου
Ο πόνος είναι ένας απρόσμενος και απρόσκλητος επισκέπτης. «Δεν υπάρχει άνθρωπος, ο οποίος ζει αυτή την πρόσκαιρη ζωή χωρίς λύπη. Κι’ αν δεν συμβαίνει αυτό σήμερα, θα συμβεί αύριο· κι’ αν δεν συμβεί αύριο θα έρθει η λύπη στο μέλλον» λέει ο ιερός Χρυσόστομος. Όπως κανείς άνθρωπος δεν είναι αθανάτος, έτσι κανείς δεν είναι χωρίς λύπη. Η διάφορα βρίσκεται στο μέγεθός της. Κάποτε στη διάρκεια της επίγειας ζωής μας θα συναντήσουμε αυτόν τον ενοχλητικό επισκέπτη. Μπορεί η ένταση του πόνου να είναι δύσκολη ή εύκολη, να είναι μικρή ή μεγάλη, να είναι δυνατή και κουραστική.
Η είσοδος του πόνου, των λυπηρών, των διαφόρων ασθενειών που ταλαιπωρούν το σώμα και τη ψυχή του ανθρώπου έγινε μετά την παράβαση και την παρακοή του στην εντολή του Θεού μέσα στον Παράδεισο. Η χωρίς πόνο και λύπες ζωή των πρωτοπλάστων διακόπηκε με τη θέλησή τους. Η μεταπτωτική κατάσταση συνδέθηκε με τη φθορά και το θάνατο. Η ασθένεια άρχισε από τον πρώτο άνθρωπο και στη συνέχεια κυρίευσε όλο το ανθρώπινο γένος γράφει ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας. Μετά την αμαρτία «πόνος και θλίψις και οδύνη αυτώ επέπεσεν». Η θλίψη, ο στεναγμός, το κλάμα, τα δάκρυα, το πένθος και ο θάνατος θα εξαλειφθούν στη άλλη ζωή.
Στην Παλαιά Διαθήκη φαίνεται η αρρώστια να είναι τιμωρία του Θεού λόγω της παραβάσεως των εντολών του. Όποιος φυλάσσει τις εντολές δεν κινδυνεύει να αρρωστήσει ( Εξ. 15, 26). Ο Θεός εαν δεί τον άνθρωπο να μετανοεί μετά την παράβαση τότε επεμβαίνει ως ιατρός, τον θεραπεύει και τον παρηγορεί.
Όποιος παραβαίνει τις εντολές του Θεού στην ουσία διαλέγει να ζήσει αντίθετα προς τη φύση του, όπως δημιουργήθηκε από αυτόν. Οι εντολές θέτουν τα όρια μέσα στα οποία πρέπει να κινείται ο άνθρωπος. Εάν, ως ελεύθερος, τα υπερβεί, υφίσταται τις συνέπειες. «Εκείνος που αμαρτάνει ενώπιον του δημιουργού του θα πέσει στα χέρια των γιατρών» . Ο Θεός λοιπόν δεν τιμωρεί, γιατί είναι αγάπη. Ο άνθρωπος τιμωρεί τον εαυτό του παραβαίνοντας την τάξη που έθεσε ο Θεός κατά τη δημιουργία του κόσμου.
Αυτό φαίνεται στη σημερινή κοινωνία της αφθονίας των αγαθών και της άμετρης καταναλώσεώς τους χάριν της απολαύσεως. Αρρώστιες που ταλαιπωρούν τον άνθρωπο και θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του οφείλονται στον τρόπο ζωής και διατροφής του. «Από την ανώμαλη και ανισόρροπη δίαιτα πολλές φορές γεννώνται αρρώστιες σε πολλούς» . Στην πατερική διδασκαλία συνδέονται τα σωματικά με τα ψυχικά πάθη. Η λαιμαργία, που είναι ψυχικό πάθος, οδηγεί τον άνθρωπο στην πολυφαγία που είναι σωματικό πάθος. Ο Κύριός μας απαλλάσσει την άρρωστη ψυχή από την αμαρτία θεραπεύοντας το σώμα. Μερικοί πάσχουν σωματικά λόγω της ψυχικής τους κακοήθειας .
Στην Καινή Διαθήκη η αρρώστια είναι ο παιδαγωγικός τρόπος τον οποίον χρησιμοποιεί ο Θεός για να σώσει τον άνθρωπο από την αμαρτία. Ο πόνος και η αρρώστια κάνουν τον άνθρωπο χωρητικό της χάριτος. Γι’ αυτό και ο Απόστολος Παύλος καυχάται λέγοντας «με πολλή ευχαρίστηση θα καυχώμαι περισσότερο στις αρρώστιες μου, για να κατοικήσει μέσα μου η χάρη του Θεού» ( Β΄Κορ. 12, 9). Ο Μέγας Βασίλειος εξηγεί ότι οι άγιοι αρρωσταίνουν για να μή φανεί ότι υπερβαίνουν τα όρια της ανθρώπινης φύσεως ή ότι διαφέρουν στην φύση τους από τους άλλους ανθρώπους.
Όταν αρρωστήσει ο άνθρωπος καταφεύγει στην ιατρική επιστήμη. Είναι χρήσιμη και απαραίτητη. Ο Θεός «έδωσε στους ανθρώπους την ιατρική επιστήμη για να δοξάζονται με τα θαυμάσιά του, με αυτά θεράπευσε και αφαίρεσε τον πόνο του αρρώστου» . Ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος σπούδασε την ιατρική της εποχής του, γράφει ότι ο Θεός για να βοηθήσει την ασθενική φύση μας παραχώρησε τις διάφορες τέχνες ανάμεσα σ’ αυτές και την ιατρική. «Το να στηρίξουμε την ελπίδα της υγείας μας στα χέρια των γιατρών είναι κτηνώδες, αυτό βλέπουμε το παθαίνουν μερικοί άθλιοι, που επιμένουν να ονομάζουν τους γιατρούς σωτήρες. Το να αποφεύγουμε εντελώς τις ωφέλειες που μας παρέχει, φανερώνει ισχυρογνωμοσύνη» .
Χρειάζεται και η επιστήμη και η βοήθεια του Θεού. Χαρακτηριστικά είναι όσα γράφει οσιώτατος Γέρων Ιωσήφ ο Ησυχαστής σε μια επιστολή του: «Μου έστειλαν ένα ιδιότροπον φάρμακον, και αυτό, μετά Θεόν, ήτον η θεραπεία μου. Είχα σαράντα ημέρες να φάγω. Όταν επήρα το φάρμακον, έφαγα, εκοιμήθην, εκαλυτέρευσα. Δόξα σοι ο Θεός! Αρχισα κάπως να κινούμαι και να γράφω…
Εγώ, ήλθαν κοντά μου πολλοί, και με προσευχήν και νηστείαν εθεραπεύθησαν. Τώρα όμως, δεν με ακούει ο Κύριος, διά να μάθω και τα φάρμακα και τους ιατρούς. Να γίνω συγκαταβατικός εις όλους.
Εδιάβασα και του Αγίου Νεκταρίου τες επιστολές και είδα πόσον προσείχε εις τους ιατρούς και τα φάρμακα ένας τόσον μεγάλος Άγιος! Εγώ ο πτωχός ασκητής όλο εις την έρημον εγήρασα και ήθελα μόνον με την πίστιν να θεραπεύσω. Τώρα μανθάνω και εγώ ότι χρειάζονται και τα φάρμακα και η χάρις. Λοιπόν τώρα θα λέγω και εγώ ωσάν τον Άγιον: «Κύταξε να γίνης καλά· να διορθώσεις τα νεύρα σου με ό,τι τρόπον ημπορείς, και θα εύρης πάλιν την προσευχήν σου και την ειρήνην» .
Παγκόσμιο λοιπόν φαινόμενο η αρρώστια. Όλοι αρρωσταίνουν. Και οι αμαρτωλοί και οι δίκαιοι. Και οι απόστολοι και οι άγιοι. Πιο πολύ πόνεσε εκούσια, για χάρη μας, ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός. Υπέμεινε το οδυνηρό μαρτύριο της σταυρώσεως. Μπορούσε να το αποφύγει. Μπορούσε να μή αισθανθεί τους φρικτούς πόνους χρησιμοποιώντας τη θεϊκή δύναμή του. Δεν το έκανε και ήπιε το πικρό ποτήρι του θανάτου. Από τότε στέκεται δίπλα μας ως Θεός παρακλήσεως και παρηγοριάς.
Βαθύτατο πόνο έζησε και η Θεοτόκος βλέποντας πάνω στον σταυρό τον αγαπημένο Υιό και Θεό της. Όπως της προείπε ο Συμεών πέρασε τη ψυχή της ρομφαία, δηλαδή μαχαίρι κοφτερό. Πόνο ένοιωθε σε όλη της τη ζωή όταν έβλεπε να περιφρονείται και να υβρίζεται ο Κύριος. Στους λόγους των πατέρων και την υμνολογία της Εκκλησίας καταγράφεται ο μητρικός θρήνος της Θεοτόκου. Στα σταυροθεοτοκία, ύμνους που έγραψε ο Λέων ο ΣΤ΄, αυτοκράτορας του Βυζαντίου, παρουσιάζεται η θλίψη της Θεομήτορος για τον άδικο θάνατο του Χριστού. Ενώ όλη η κτίση χαίρεται για τη λύτρωση που προσφέρει ο υψούμενος στο σταυρό Υιός της, η ίδια απευθυνόμενη σ’ αυτόν και «βοώσα εν οδύνη» λέει ότι «τη ρομφαία της λύπης σπαράττομαι δεινώς», «τά σπλάγχνα δονούμαι». Τα καρφιά με τα οποία κάρφωσαν τα χέρια του Χριστού πλήγωσαν και τη δική της καρδιά. Κοντά στο σταυρό «ωλοφύρετο κλαυθμώ» «πόνους υπομείνασα πολλούς…δακρύουσα και αλαλάζουσα».
Ο λαός του Θεού βλέποντας το μεγάλο θεομητορικό πόνο θεώρησε την Παναγία και δική του καταφυγή, σκέπη, ελπίδα και βοηθό στις διάφορες θλίψεις και ανάγκες. Στρέφεται ολόψυχα στην άμετρο συμπάθεια και τους οικτιρμούς, την «κραταιάν αντίληψιν» και θερμή προστασία της Θεοτόκου.
Στην σημερινή εποχή που ο άνθρωπος έχασε τη πίστη και την ελπίδα του και ζει μέσα στη απαρηγόρητη μοναξιά χρειάζεται στήριγμα και παραμυθία. Η αρρώστια χρειάζεται υπομονή και ελπίδα. Αν δεν την έχει ο άρρωστος τότε αυξάνει τους πόνους του. Ο υπομονητικός άνθρωπος θα πάρει μεγάλο μισθό από το Θεό, αν υπομείνει αγόγγυστα την βαρειά ταλαιπωρία της αρρώστιας. Ιδιαίτερα όσοι πάσχουν από χρόνιες ασθένειες που τις συνοδεύουν δυνατοί πόνοι δεν πρέπει να απελπίζονται, δεν πρέπει να χάνουν το θάρρος τους. Όπως έλεγε ο Άγιος Παΐσιος: «Ο άνθρωπος, όταν είναι τελείως καλά στην υγεία του, δεν είναι καλά. Καλύτερα να έχει κάτι. Εγώ, τόσο ωφελήθηκα από την αρρώστια, δεν ωφελήθηκα από όλη την άσκηση, που είχα κάνει μέχρι τότε».
