Ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω

Δρ Χαραλάμπης Μ. Μπούσιας, Μέγας Υμνογράφος της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας

Ο Ιορδάνης ποταμός, ο ιερός ποταμός της θεοφανείας, ο ποταμός που «εθαμβήθη θεωρών τον αθεώρητον γυμνόν», είναι ο ποταμός που η διάβασή του οδηγεί στην γη της επαγγελίας. Για όλους εμάς τους Χριστιανούς ο Ιορδάνης ποταμός είναι ο ποταμός της επιθυμίας επισκέψεως των ρείθρων του, της καθάρσεως, του αγιασμού. Όλοι μας τρέφουμε την ελπίδα, να αξιωθούμε να βαπτισθούμε στα νερά του, στα ρείθρα που στην γύρω τους έρημο ασκήσευσε ο Βαπτιστής Ιωάννης, ο Πρόδρομος, στα ρείθρα που αγιάσθηκαν από τον ίδιο τον Θεάνθρωπο Ιησού την στιγμή που ο Θεός Πατήρ εφώνει «Ούτός εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός» και τι Άγιον Πνεύμα παρουσιάσθηκε «εν είδει περιστεράς».

Ο Ιορδάνης ποταμός είναι ο προσωποποιημένος ποταμός. Αν και ως κτίσμα είναι άψυχο, δεν έχει αισθήσεις, εν τούτοις του φωνάζουμε: «Ιορδάνη ποταμέ, τι εθαμβήθης θεωρών;», «Ετοιμάζου, Ιορδάνη ποταμέ..», «Ιορδάνη ποταμέ, στήθι υπόδεξαι σκιρτών..», «Ιορδάνη ποταμέ, ευφράνθητι..», «Και συ, Ιορδάνη ποταμέ, διατί εστράφης εις τα οπίσω», λες και απευθυνόμαστε σε πρόσωπο. Βέβαια, δεν είναι το μοναδικό κτίσμα που προσωποποιείται στην εκκλησιαστική γραμματεία. Έχουμε πολλά παρόμοια παραδείγματα στα ιερά κείμενα της υμνογραφίας και της Αγίας Γραφής. Όταν λέμε: «Ευφραινέσθω τα ουράνια, αγαλλιάσθω τα επίγεια», δηλαδή, ας ευφρανθούν οι ουρανοί και ας χαρεί η γη, εννοούμε την χαρά των αγγέλων στον ουρανό και των ανθρώπων στην γη και όχι του αέρος και του εδάφους. Επίσης στην υμνογραφία απευθυνόμαστε πολλές φορές σε ιερούς τόπους η ιερά αντικείμενα λες και αυτά είναι έμψυχα, όπως στην Βηθλεέμ και τον Τίμιο Σταυρό. Έτσι λέμε:

«Ετοιμάζου, Βηθλεέμ, ήνοικτε πάσιν η Εδέμ..» η « Σταυρέ του Χριστού, σώσον ημάς τη δυνάμει σου», η «Ου δυνησόμεθα, Σταυρέ του Κυρίου, τα σα θαυμάσια υμνείν οι κατάκριτοι». Όταν επίσης λέμε: «Σκιρτήσατε τα όρη και οι βουνοί», δεν παρακινούμε τα βουνά και τους λόφους να σκιρτήσουν, αλλά τους Χριστιανούς που κατοικούν σε αυτούς. Και όταν λέμε: «Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού», δεν εννοούμε, ότι αφήνουν φωνή που ακούν τα αυτιά μας, αλλά ότι παρουσιάζουν σε μας με το μέγεθός τους την δύναμη του Δημιουργού. Έτσι, κατανοούμε το κάλλος τους και δοξάζουμε τον Πλάστη και Δημιουργό τους σαν άριστο τεχνίτη.

Την θαυμαστή στροφή του ρεύματος του ποταμού Ιορδάνου προς τα οπίσω, αυτήν που υπερφυώς βλέπουμε σε αυτόν κάθε χρόνο, στον αγιασμό των υδάτων την ημέρα των Θεοφανείων, και δοξάζουμε τον βαπτισθέντα Κύριό μας Ιησού, περιφράφει ο Προφητάναξ Δαβίδ λέγοντας: «Η θάλασσα είδε και έφυγεν, ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω» (Ψαλμ. ριδ, 3). Με αυτό το χωρίο ο Ψαλμωδός ήθελε να προφητεύσει την έκπληξη της θαλάσσης, του νερού που απλωνόταν σε μεγάλο μέρος, και του Ιορδάνη ποταμού, με την είσοδο στα νάματα του του αναμάρτητου Χριστού μας. Αυτήν την έκπληξη δικαιολογεί στην ευχή του αγιασμού των υδάτων ο Άγιος Σωφρόνιος, Επίσκοπος Ιεροσολύμων λέγοντας.

«Ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω θεασάμενος το πυρ της Θεότητος σωματικώς κατερχόμενον και εισερχόμενον επ’ αυτόν». Το πυρ της Θεότητος στην σάρκα του Θεού Λόγου, του Χριστού μας, που εισερχόταν μέσα στα ιορδάνεια ρείθρα, από φόβο και σεβασμό αυτά ήθελαν να το αποφύγουν.

Το ότι ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω περιγράφει και το επόμενο ωραιότατο τροπάριο της εορτής των Θεοφανείων θυμίζοντάς μας την διαίρεση του ύδατος του Ιορδάνου με την μηλωτή του προφήτου Ελισσαίου, μετά την ανάληψη στους ουρανούς με πύρινο άρμα του προφήτου Ηλιού:

«Απεστρέφετο ποτέ, ο Ιορδάνης ποταμός, τη μηλωτή Ελισσαιέ, αναληφθέντος Ηλιού, και διηρείτο τα ύδατα ένθεν και ένθεν· και γέγονεν αυτώ, ξηρά οδός η υγρά, εις τύπον αληθώς του Βαπτίσματος, δι᾽ ου ημείς την ρέουσαν, του βίου διαπερώμεν διάβασιν, Χριστός εφάνη, εν Ιορδάνη, αγιάσαι τα ύδατα».

Εστράφη παλιά προς τα πίσω το ρεύμα του Ιορδάνου ποταμού διά της μηλωτής του αναληφθέντος στον ουρανό προφήτου Ηλία, την οποίαν είχε ο προφήτης Ελισσαίος. Και έγινε η υγρή οδός ξερή προτυπώνοντας αληθινά το βάπτισμα, διά του οποίου εμείς διαπερνούμε την ρευστή διάβαση του βίου. Ο Χριστός φανερώθηκε στον Ιορδάνη, για να αγιάσει τα ύδατα.

Η ποιητικώτατη προφητική αυτή φράση των Ψαλμών «ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω» είναι πλουτισμένη με ένα ασυνήθιστο και ανυποψίαστο, ακόμα και στους πιο φιλακόλουθους, πνευματικό βάθος. Το σχολιάζει πολύ όμορφα, όπως πράττει πάντοτε, ο ιερός Χρυσόστομος:

Ο ποταμός Ιορδάνης, που ήταν πολυφημισμένος στην Αγία Γραφή και για πολλά άλλα θαύματα, αλλά και για την βάπτιση του Χριστού σε αυτόν, πηγάζει από δύο πηγές. Η μία λέγεται Ιόρ και η άλλη Δαν. Καθώς προχωρούν τα δύο αυτά ποτάμια, ενώνονται σε ένα που ονομάζεται Ιορδάνης. Αυτός με πλήρες αναπτύγμα του ρού του περνάει μέσα από εναλλασσόμενα παρόχθια γόνιμα και αμμώδη εδάφη και χύνεται στην Νεκρά θάλασσα. Η αλληγορία εδώ είναι βαθειά και θεολογικώτατη, όπως την φανερώνει ο ιερός Χρυσόστομος. Ο ποταμός Ιορδάνης είναι ο τύπος τουύ ανθρωπίνου γένους. Οι δύο πηγές του συμβολίζουν τον Αδάμ και την Εύα, τους δύο προπάτορες, από τους οποίους ανέβλυσε όλο το ανθρώπινο γένος. Και το γένος αυτό προς τα που πορευόταν πριν την ενσάρκωση του Θεανθρώπου μας Ιησού; Αλλοίμονο, στην νέκρωση και στον θάνατο μέσα από χαρές και λύπες της ζωής, όπως ο Ιορδάνης, ο οποίος μέσα από γόνιμα και άγονα εδάφη εκβάλλει στην Νεκρά θάλασσα. Ήρθε, όμως, ο Υιός του Θεού, που πόνεσε για την αθλιότητα του ανθρωπίνου γένους, και έγινε άνθρωπος, και έπαθε πάνω στον Σταυρό, και κατήργησε, με τον θάνατό του, τον θάνατο. Έτσι, χάρισε στους ανθρώπους την ζωή και τους έστρεψε προς τα πίσω, τους έκαμε να μην τρέχουν πιά προς την νέκρωση και τον θάνατο, αλλά προς την ζωή και την αφθαρσία. Αυτός είναι ο λόγος, που ο Απόστολος Παύλος λέγει, ότι «όσοι εις Χριστόν Ιησούν εβαπτίσθημεν, εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν». (Ρωμ. στ΄ 3).

Σε ένα άλλο δοξαστικό της Εορτής των Θεοφανείων ο υμνογράφος ερωτά τον Ιορδάνη ποταμό προσωποποιημένο:

«Τι αναχαιτίζει σου τα ύδατα, ω Ιορδάνη, τι αναποδίζεις το ρείθρον και ου προβαίνεις την κατά δύσιν πορείαν;».

Για να συνεχίσει με την απάντηση του Ιορδάνου:

«Ου δύναμαι φέρειν πυρ καταναλίσκον· εξίσταμαι και φρίττω την άκραν συγκατάβασιν· ότι ουκ είωθα τον καθαρόν αποπλύνειν, ουκ έμαθον τον αναμάρτηρον αποσμήχειν, αλλά τα ρερυπωμένα σκεύη εκκαθαίρειν…»

Ποιος σου αναχαιτίζει τα ύδατα, Ιορδάνη, και εμποδίζει την φυσική σου πορεία προς την δύση; Αυτός που είναι όλος πυρ και απορώ και φρίττω την αμέτρητη συγκατάβασή Του. Εγώ δεν μπορώ να καθαρίσω τον καθαρόν, ούτε να σκουπίσω τον αναμάρτητο. Εγώ μόνο βρώμικα σκεύη μπορώ με τα νερά μου να καθαρίσω.

Ο Ιορδάνης ποταμός στην Παλαιά Διαθήκη αποκαλύπτεται ως ο ποταμός που ορίζει την «γη της επαγγελίας». Το να διασχίσεις τον Ιορδάνη σήμαινε, για τον λαό του Ισραήλ, πως εισέρχεσαι στην εκπλήρωση των υποσχέσεων του Κυρίου. Σήμαινε, ότι μπαίνεις στην «γη που ρέει γάλα και μέλι», στον τόπο όπου ο Θεός θα κατοικήσει με τον λαό Του παρέχοντάς του τις ατελεύτητες ευλογίες της παρουσίας Του.

Στην Καινή Διαθήκη η διαπέραση του Ιορδάνη σημαίνει είσοδο στην Βασιλεία του Θεού, εμπειρία της πληρότητας της ζωής του μέλλοντος αιώνος. Το γεγονός ότι ο Μωϋσής δεν ευλογήθηκε να διασχίσει τον Ιορδάνη συμβολίζει ότι ο Νόμος μόνος του δεν σώζει. «Ου δικαιωθήσεται εξ έργων νόμου πάσα σαρξ» (Γαλ. β΄ 16). Έπρεπε να έλθει ο Σωτήρ του κόσμου, ο Χριστός μας, ο οποίος διά μέσου του Ιορδάνου μπορεί να εισάγει τους πιστούς στην γη της επαγγελίας, στην Ουράνια Βασιλεία, τονίζοντας έτσι την λυτρωτική ενέργεια του Ιησού, στην διαθήκη της χάριτος.

Όταν μετά τον θάνατο του Μωϋσέως ο Ιησούς του Ναυή έφθασε στον Ιορδάνη, τα ύδατα σχίσθηκαν στην παρουσία του λαού του Θεού, με τους ιερείς να προπορεύονται βαστάζοντας στα χέρια τους την Κιβωτό της Διαθήκης. Όπως τα ύδατα της Ερυθράς θαλάσσης σχίσθηκαν, για να επιτρέψουν στον λαό αυτό να διαβεί ως διά ξηράς, κατά την έξοδό του από την Αίγυπτο επιζητώντας την «εν Θεώ ελευθερία»και σωτηρία του από τα φαραωνικά δεσμά, έτσι και κατά την είσοδό του στην γη της επαγγελίας ο Ιορδάνης ποταμός σχίσθηκε, για να διαβεί ο ταλαιπωρημένος λαός του Θεού προς τον τόπο του τελικού του προορισμού. Μήπως και για την σωτηρία την δική μας δεν σχίσθηκαν τα Ιορδάνεια ρείθρα, για να περάσουμε στην Άνω Πόλη οι ταλαίπωροι οδοιπόροι αυτής της ζωής, οι οποίοι μοναδική βακτηρία έχουμε την πίστη μας στον «εν Ιορδάνη βαπτισθέντα Κύριο»;

Μετά την διάβαση του Ιορδάνου υπό του λαού του Ισραήλ το ρεύμα του επανήλθε στην κανονική του πορεία, «ώρμησεν κατά χώραν και επορεύετο καθά εχθές και τρίτην ημέραν δι’ όλης της κρηπίδος» (Ιησ. δ 18). Ο ποταμός Ιορδάνης σχίσθηκε επίσης κατά την διέλευση των προφητών Ηλία και Ελισσαίου, όπως αναφέρεται στο βιβλίο των Βασιλειών, και ακούγεται στην Ακολουθία των Θεοφανείων: «Αμφότεροι έστησαν επί του Ιορδάνου. Και έλαβεν Ηλίας την μηλωτήν αυτού και είλησε και επάταξε το ύδωρ και διηρέθη το ύδωρ ένθεν και ένθεν και διέβησαν αμφότεροι εν ερήμω» (Β’ Βασιλ. 2). Από αυτόν τον Ιορδάνη ποταμό ανελήφθη στους ουρανούς ο προφήτης Ηλίας, ο «ζων προφήτης», με σκοπό να επιστρέψει ξανά, καθώς ο ίδιος ο Κύριος είπε, για να ετοιμάσει την οδό για τον ερχομό Του: «Ο Ιησούς είπεν αυτοίς· Ηλίας έρχεται πρώτον και αποκαταστήσει πάντα» (Ματθ. ιζ΄-11).

Στον Ιορδάνη τέλος ποταμό καθαρίσθηκε από την λέπρα του ο Νεεμάν ο Σύρος, προεικονίζοντας τον καθαρισμό όλων μας από την λέπρα της αμαρτίας. Τα ύδατα του Ιορδάνου είχαν καθαριστικές ιδιότητες, γιατί με αυτά ποτίσθηκε το τρισύνθετο δένδρο, από το οποίο κατασκευάσθηκε ο Σταυρός του Κυρίου μας, πάνω στον οποίο πλύθηκε η αμαρτία του κόσμου.

Η Ιστορία του τρισύνθετου δένδρου έχει ως εξής:
Κάποια ημέρα παρουσιάσθηκε στον Λωτ, που είχε πέσει σε θανάσιμο αμάρτημα, ένας άγγελος και του έδωσε τρία ραβδιά, το καθένα από ένα είδος δέντρου, κέδρου, πεύκου και κυπαρισσιού. Του είπε να τα φυτέψει και να φέρνει καθημερινά νερό από τον Ιορδάνη, να τα ποτίζει. Εάν βλαστήσουν του είπε, θα σημαίνει πως ο Θεός δέχθηκε την μετάνοιά σου, διαφορετικά θα είσαι κολασμένος για πάντα. Γεμάτος χαρά ο Λωτ έκαμε, όπως του υπέδειξε ο άγγελος. Έφερνε νερό από τον Ιορδάνη σε απόσταση πορείας μιάς ημέρας, πολύ κοπιαστική. Στην πορεία του αυτή παρουσιαζόταν ο διάβολος, για να του πάρει με δόλιο τρόπο το νερό και να μην βλαστήσουν τα ραβδιά. Μετασχηματιζόταν άλλοτε σε ταλαιπωρο διψασμένο οδοιπόρο, άλλοτε σε γέροντα ασθενή και άλλοτε σε γυναίκα δυστυχισμένη και του έπινε το νερό. Για την καλωσύνη του, όμως, τον λυπήθηκε ο Θεός και με μια φορά που πότισε τα ραβδιά, αυτά βλάστησαν και ενώθηκαν στο τρισύνθετο δένδρο, από το οποίο κατασκευάσθηκε το τίμιο ξύλο του Ζωοποιού Σταυρού, το Ξύλο της σωτηρίας μας.

Στην ερωτηση εάν μπορούμε να πλυθούμε σε οποιονδήποτε ποταμό και να καθαρισθούμε, η απάντηση του Θεού είναι, όχι. Μόνο στον Ιορδάνη, με το βάπτισμα του Χριστού, καθαριζόμαστε από όλες μας τις αμαρτίες. Μόνο διά μέσου του Ιορδάνου, που μεταφέρεται στο πετραχήλι των εξομολόγων, εισερχόμαστε πεντακάθαροι στην χώρα των ζώντων, στην γη της επαγγελίας της Βασιλείας του Θεού. Μόνο διά των αγιασμένων υδάτων του Ιορδάνη και των δακρύων της μετανοίας μας εξαγιάζει ο Θεός για πάντα.