(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Από την ημέρα που ο πατήρ Ιουστίνος [ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς] χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και άρχισε να λειτουργεί μπορούμε να τονίσουμε ότι άρχισε να ανανεώνει μέσα του και ολόγυρά του το αρχαίο αγιοπατερικό λατρευτικό έθος και ήθος της χριστιανικής ζωής, που είναι η διαρκής συνήθεια και πράξη της εκκλησιαστικής ζωής: να εγκεντρισθεί όλος και καθ’ ολοκληρίαν μέσα στην θεία Λειτουργία και στα άγια.
Διότι, κατά τους αγίους Πατέρες της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ολόκληρη η χριστιανική ηθική και ο χαρακτήρας της πνευματικής ζωής ενυπάρχει στην «εν προσευχή και ευσεβεία συγκέντρωση», κατά την οποία αυτή η συνάθροιση δεν είναι μόνο προσωπική αυτοσυγκέντρωση εν τω Θεανθρώπω Χριστώ, αλλά ενότητα όλων των πιστών στην λατρεία της Εκκλησίας ως Σώματος Χριστού, έτσι ώστε να είναι η θεία λειτουργία στην πράξη η καρδιά και τα πνευμόνια με τα οποία ζει και αναπνέει η καθολική Ορθόδοξη Εκκλησία και κάθε πιστός.
Με την λειτουργία ως θεανθρώπινη καρδιά της Εκκλησίας ο πατήρ Ιουστίνος και τότε, αλλά και αργότερα μπολιάστηκε και συνενώθηκε προσευχητικά και εν χάριτι με τον Θεό, αφού καθ’ ολοκληρίαν με αυτήν ανάσαινε, όπως και στον ναό, έτσι και στην καθημερινή του δραστηριότητα έξω από τον ναό.
Γι’ αυτό από τότε και μέχρι το τέλος της επίγειας ζωής του με συνεχή αγώνα και χαρά τελούσε την θεία λειτουργία ως σταυροαναστάσιμο Πάσχα του Χριστού και όλος με αυτήν ανέπνεε και σε αυτήν ευωδίασε.1
Για το λειτούργημά του αυτό στην εκκλησία της Αθήνας μαζί με τους τυραννημένους Ρώσους αδελφούς, καθώς και για τα καθημερινά ημερόνυκτα προσευχών και δακρύων στο κελλί του για όλο το διάστημα της παραμονής του στην Αθήνα, μας καταθέτει θαυμάσια και συγκλονιστική μαρτυρία ο ίδιος ο πατήρ Ιουστίνος σε ένα σύντομο ημερολόγιο προσευχών του.
Αυτό στην πραγματικότητα ήταν σημειώσεις του καθημερινού του μοναχικού κανόνα, τον οποίο ασκούσε μέρα-νύχτα, καταγραφή του αριθμού και της μεθόδου των προσευχών του, καθώς επίσης και ορισμένες προσευχητικές του σκέψεις και διαθέσεις που προέρχονταν από το διάστημα των ασυνήθιστων ασκήσεών του εκείνες τις ημέρες.
Αυτό το ημερολόγιό του μας αποκαλύπτει όλο το μέγεθος και τον κόπο των θεοφιλών ασκήσεων του νέου ιεροδιακόνου Ιουστίνου, ο οποίος για τον εαυτό του και για τους άλλους είχε υιοθετήσει τέτοιες προσευχητικές και γεμάτες δάκρυα ασκήσεις, ώστε για εμάς δεν αποτελούσε πλέον κανένα παράδοξο θαύμα το από που προέρχονταν αυτά τα ειλικρινή και ακριβά πνευματικά του δώρα και οι αρετές του.
Αυτός τότε προσευχόταν αδιαλείπτως νύχτα και ημέρα και έκλαιγε πολλαπλάσια για όλους και για όλα. Για τους αδελφούς του στις μεγάλες στενοχώριες και στους πειρασμούς, για όλους τους τυραννημένους και δυστυχισμένους, για τις εν πορνεία και τους αυτοκτονούντας, για όσους δεν έχουν κανένα να προσευχηθεί γι’ αυτούς, για τα λουλούδια και τα φυτά, για τα πουλιά και τα ζώα, για όλη την κτίση κάτω από τον ουρανό.
Όλα αυτά τα έπραττε με ακατάπαυστη αυτοειρήνευση προς τον γλυκύτατο Κύριο Ιησού, και μάλιστα όλα με ήσυχα αλλά και άφθονα ποτάμια θερμών δακρύων. Αν και όλα αυτά τα έκρυβε έντεχνα, ωστόσο οι άνθρωποι γύρω του -ιδιαίτερα αυτοί από την ρωσική Εκκλησία- το αντελήφθησαν και θαύμασαν τα δάκρυα και τις προσευχές του.
Με αίτησή τους προς τον αββά πέτυχαν την συνδρομή των προσευχών του στον Θεό αυτούς και τις θλίψεις τους, οι οποίες τότε δεν ήταν και λίγες. Αυτός ο χριστοφιλής και φιλάλληλος ασκητής προσευχόταν τότε ακόμη περισσότερο για όλους εκεί νους και για τον καθένα χωριστά, αλλά και βοηθούσε και καθένα ιδιαίτερα και με άλλους τρόπους, όσο και όπως μπορούσε. Μόνο ένα μικρό απόσπασμα απ’ όλα αυτά έχει καταγραφεί στο μνημονευθέν ημερολόγιό του.
Γι’ αυτό το ακριβοθώρητο τότε ημερολόγιο προσευχής ο θεοφιλής στάρετς δεν είχε αναφέρει σ᾽ εμάς ποτέ ούτε το ελάχιστο, και προφανώς ούτε και ο ίδιος αργότερα το θυμόταν. (Αυτό το τετράδιο βρέθηκε μετά τον θάνατό του παραπεταμένο κάπου ανάμεσα στα βιβλία του).
Το γεγονός ότι σημείωνε καθημερινά τον κανόνα τότε της προσευχής και μας άφησε ευκαιριακά και ακούσια μαρτυρία για τις ασκήσεις του δεν πρέπει να μας εκπλήσσει ούτε να μας προβληματίζει. Διότι δεν ήταν σε αυτό ο μόνος ανάμεσα στους ορθοδόξους αγίους και ασκητές.
Κάτι παρόμοιο έκανε και ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ο οποίος όσο κανένας άλλος άγιος αναφέρθηκε ανοικτά στις χαριτόβρυτες ασκήσεις και εμπειρίες του, αλλά πάντοτε με ακένωτη πραότητα και αυτοκατάκριση. Στα νεώτερα χρόνια το ίδιο έπραξαν μερικοί από τους αγίους ασκητές στην έρημο της Όπτινα στην Ρωσία, αλλά και οι άγιοι ασκητές Ιωάννης της Κρονστάνδης και Σιλουανός ο Αγιορείτης.
Ο φιλών την προσευχή πατήρ Ιουστίνος αυτό το έκανε μόνο στην αρχή των ασκήσεών του και αποκλειστικά και μόνο για τον ίδιο, σαν έναν τρόπο καθημερινής εξομολόγησης, ελέγχου των σκέψεών του και αυτοεξέτασης της συνείδησής του. (Κατοπινά σταμάτησε την καθοδήγηση αυτού του ημερολογίου. Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε το γεγονός ότι καμιά φορά ακόμα σημείωνε ορισμένες σκέψεις του και αισθήματά του σε μικροσκοπικά φύλλα παπύρου και στην συνέχεια τα τοποθετούσε στα βιβλία ή στα τετράδιά του ως αναμνηστικά ή ως υλικό για τα νέα έργα του, τα οποία σκόπευε να συγγράψει).
1. Ήδη εκείνο το διάστημα ως ιεροδιάκονος μετέφρασε από τα ελληνικά στα σερβικά την θεία λειτουργία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και την εξέδωσε στο Κάρλοβατς το 1922. Τότε επίσης έγραψε και σε ένα άρθρο του: «Η θεία λειτουργία ήταν πάντοτε το κεντρικώτερο και ουσιαστικώτερο σημείο για την αλήθεια κάθε ορθόδοξης ψυχής. Κοιτάξτε στις ψυχές των ορθοδόξων αγίων και των ασκητών και θα δείτε ότι είναι εμποτισμένες από την λειτουργική αίσθηση. Η εμπειρία του λειτουργικού μυστηρίου ως πεμπτουσία του προσώπου τους δημιουργεί, από συνηθισμένους ανθρώπους, αγίους του Θεού».
Από το βιβλίο, Επισκόπου Αθανασίου Γιέβτιτς, «Βίος του Οσίου, Πατρός, Ιουστίνου Πόποβιτς», των εκδόσεων Νεκτάριος Παναγόπουλος.
