Κώστα Β. Καραστάθη , Μέγας Κωνσταντίνος – Κατηγορίες και αλήθεια,
Αθήνα 2007, εκδ . Μπαρτζουλιάνος , σελ. 231-234
Η Ελένη, η φτωχή Ελληνοπούλα από το Δρέπανο της Βιθυνίας, που έγινε Αυτοκράτειρα, έδωσε χριστιανική παιδεία στο γιο της Κωνσταντίνο, καθώς μας βεβαιώνει ο Ευσέβιος (1). Και «πρόσφερε τροφή ευσέβειας σ' αυτόν», σημειώνει ο Θεοδώρητος (2). Είναι τεράστιος ο ρόλος της στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του Κωνσταντίνου και μεγάλη η επιρροή της στις αποφάσεις του στην κατάπαυση των διωγμών, στην επίσημη αναγνώριση του χριστιανισμού, στη διάδοση του Ευαγγελίου και στον εκχριστιανισμό της Αυτοκρατορίας. Ενάρετη παιδιόθεν, ήταν εκείνη που κατεύθυνε τον Κωνσταντίνο στην κοινωνική πολιτική, υποδεικνύοντάς του την ίδρυση κρατικών νοσοκομείων, πτωχοκομείων και ορφανοτροφείων, έργα για τα οποία ο Μέγας Κωνσταντίνος κατηγορήθηκε για σπατάλες και για «άσωτη καλοκαγαθία».
Η Αγία Ελένη ίδρυσε μοναστήρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας. Ανοικοδόμησε τους περικαλλείς ναούς των Αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου στη Ρώμη, τον πρώιμο Καθεδρικό Ναό της Βόννης Γερμανίας, το Ναό του Αγίου Γερεώνος στην Κολωνία, το Ναό του Αγίου Βίκτωρος στην επίσης γερμανική πόλη Xanten και άλλους στους Αγίους Τόπους, για τους οποίους θα γίνει λόγος πιο κάτω.
Ως τα βαθιά γεράματά της επιδόθηκε στη βοήθεια των φτωχών με ελεημοσύνες, στην προστασία των καταπιεσμένων, στην απελευθέρωση ή στη βελτίωση της μοίρας των φυλακισμένων. Η γενναιοδωρία της ήταν τέτοια, που σύμφωνα με τον Ευσέβιο βοήθησε όχι μόνον άτομα, αλλά ολόκληρες κοινότητες.
Με τη ζωή και τη δράση της αποτέλεσε υπόδειγμα χριστιανής γυναίκας, μητέρας και βασίλισσας για όλους τους μεταγενέστερους αιώνες. Αγαπήθηκε απ' όλους τους χριστιανούς, Ανατολής και Δύσης, και αυτό τη βοήθησε πολύ στο κύριο έργο της, που ήταν η διάδοση του χριστιανισμού. Πολύ περισσότερο αγαπήθηκε από τους 'Έλληνες, που είναι βλαστός τους, και σε πολλά μέρη της Ελλάδας έχει συνδεθεί τ' όνομά της με πολλές τοπικές παραδόσεις (σε πολλά νησιά του Αιγαίου, και, προ παντός, στην Κύπρο, που η μνήμη της επίσκεψής της και τα θαύματά της παραμένουν ολοζώντανα μέχρι σήμερα).
Το 326, ύστερα από το χαμό του αγαπημένου της εγγονού, του Κρίσπου , και τα θλιβερά γεγονότα του παλατιού, αναζήτησε παρηγοριά στους Αγίους Τόπους. Πήγε στην Ιερουσαλήμ κατευθυνόμενη από τα όνειρα (3). « Προσκυνήσωμεν εις τον τόπον, ου έστησαν οι πόδες Αυτού», είπε το βιβλικό λόγο στον Κωνσταντίνο και τους παλατιανούς, μα ο σημαντικότερος στόχος της ήταν ν' αναζητήσει κάπου στα χώματα του Γολγοθά το Σταυρό του Κυρίου. Πίστευε πως θα έβρισκε αυτό το πιο ιερό όλων των λειψάνων και ότι θα το αποκαθιστούσε ως το ιερότερο σύμβολο της χριστιανικής λατρείας.
Παρότι η ηλικία της ξεπερνούσε τα εβδομήντα οχτώ χρόνια, χάρη στην ισχυρή θέληση και τ' ανεξάντλητα αποθέματα των ψυχικών δυνάμεών της, αποφάσισε να πραγματοποιήσει αυτό το κοπιαστικό, αλλά και επικίνδυνο ταξίδι.
Διέσχισε τα Βαλκάνια, διαπεραιώθηκε στη Μικρά Ασία, και μέσα από τους δρόμους των δυτικών ακτών και το θαλάσσιο εν συνεχεία ταξίδι της από νησί σε νησί της Δωδεκανήσου,
όπως ορίζει η Παράδοση, έφτασε στην Κύπρο, όπου ξεχειμώνιασε. Πολλές εκκλησίες έχτισε και πολλά μοναστήρια ίδρυσε στο νησί, μεταξύ των οποίων και το « Βασιλομονάστηρο » προς τιμήν της. Οι Κύπριοι διατηρούν τη μνήμη της ζωηρά στις παραδόσεις τους.
Όταν ήρθε η άνοιξη έφυγε από την Κύπρο και διαπεραιώθηκε αντίκρυ στην Παλαιστίνη.
Στους Αγίους Τόπους παρέμεινε και δραστηριοποιήθηκε για δύο χρόνια. Ο επίσκοπος της Ιερουσαλήμ Μακάριος τη συνόδευε σε όλες τις μετακινήσεις της. Επισκέφτηκε τους τόπους όπου γεννήθηκε, σταυρώθηκε και αναστήθηκε ο Χριστός, για να εντοπίσει το χώρο, που ήταν θαμμένος ο Σταυρός.
Ο Ευσέβιος και άλλοι ιστορικοί συγγραφείς βεβαιώνουν τις ενέργειες της Αγίας Ελένης στην Παλαιστίνη. Μιλούν για την απελευθέρωση φυλακισμένων, εξορίστων και σκλάβων στα ορυχεία, καθώς και για τη γενναιοδωρία της στους γυμνούς και απροστάτευτους φτωχούς με τη διανομή σ' αυτούς χρημάτων και ιματισμού. Γιατί ο αυτοκράτορας γιος της της παρείχε κάθε βοήθεια και της επέτρεπε να ξοδεύει τα χρήματα ελεύθερα στις ελεημοσύνες και στην ανέγερση ιερών ναών (4). Προ παντός όμως με το προσκύνημά της στους Αγίους Τόπους έριξε φως σε μια μακροχρόνια λησμονιά. Πότε; Σε μια εποχή πλήρους παρακμής. Και καθοδήγησε τους ανθρώπους στα πνευματικά και τα άγια της χριστιανικής πίστεως. ’λλοι το έπραξαν φράζοντας στόματα λεόντων με τα σώματά τους και άλλοι έζησαν στην έρημο και στις σπηλιές. Εκείνη συμβιβάστηκε με το γεγονός ότι ο Θεός είχε έναν μοναδικό προορισμό γι' αυτήν: Την ήθελε αυτοκράτειρα με όλους τους κινδύνους, που εγκυμονεί η θέση, αλλά και μ' όλες τις υποχρεώσεις προς τους λαούς της Αυτοκρατορίας. Και εργάστηκε σκληρά γι' αυτό.
Τελικά, όπως βεβαιώνεται από πολλές πηγές, η Αγία Ελένη ανακάλυψε το Σταυρό του Κυρίου. Αλλά γι' αυτό γίνεται εκτεταμένος λόγος στο επόμενο κεφάλαιο.
Έκτισε στο λόφο του Γολγοθά το ναό της Αναστάσεως, στη Βηθλεέμ το ναό της Γεννήσεως του Χριστού και στο όρος των Ελαιών το ναό της Αναλήψεως. Για το σκοπό αυτόν είχε πάρει μαζί της τον αρχιτέκτονα Ζηνόβιο.
Ύστερα από αίτημα των μοναστών της ερημικής περιοχής Σινά, μερίμνησε για το χτίσιμο στην περιοχή αυτή ενός μικρού ναού αφιερωμένου στην Παναγία, καθώς επίσης και ενός πύργου, όπου κατέφευγαν οι μοναχοί, για να γλιτώνουν από τις επιδρομές των νομάδων της περιοχής. Τμήμα εκείνου του πύργου διασώζεται μέχρι σήμερα και ονομάζεται «Πύργος της Ελένης».
Κατά το ταξίδι της επιστροφής της στην Κωνσταντινούπολη η Αγία Ελένη επισκέφτηκε πολλά Κυκλαδονήσια , οι κάτοικοι των οποίων διατηρούν ακόμη σήμερα στις παραδόσεις τους την εκμέρους της ανέγερση πολλών ναών και τη μεγάλη φιλανθρωπία της, (όπως π.χ. οι Παριανοί, που βεβαιώνουν ότι η εκκλησιά τους Παναγία η Εκατονταπυλιανή είναι έργο της).
(1) Ευσ ., Β., Κ., βιβλ. 3, κεφ.47.
(2) Θεοδ ., Εκκλ. Ιστ., βιβλ. І, Κεφ. 17.
(3) Σωκρ ., Εκκλ. Ιστ., βιβλ. 1, Κεφ. 17.
(4) Παυλ ., Επιστ. Προς Σουλπ ., cf ., B . K . βιβλ. 3, κεφ. 473.
