Ο άγιος νεομάρτυς Νικόλαος καταγόταν από το Μέτσοβο της Ηπείρου, από γονείς ευσεβείς. Νέος στην ηλικία πήγε στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας ,όπου εργαζόταν σ’ ένα φούρνο. Μετά από αρκετό καιρό κάποιοι Τούρκοι, με δόλο, με υποσχέσεις, με φοβερισμούς και συκοφαντίες τον κατάφεραν ν’ αρνηθεί τον Χριστό. Σύντομα όμως συνειδητοποίησε τι έκανε, επέστρεψε στην πατρίδα του και ζούσε πάλι ως χριστιανός.
Κάποτε, μαζί με άλλους συμπατριώτες του, φόρτωσε και αυτός το άλογό του με δαδί και πήγε να το πουλήσει στα Τρίκαλα. Εκεί τον γνώρισε κάποιος Τούρκος κουρέας, γείτονας του φούρναρη στον οποίο εργαζόταν ο άγιος. Τον άρπαξε λοιπόν και τον κατηγορούσε πως από Τούρκος έγινε πάλι χριστιανός. Φοβήθηκε ο άγιος, του χάρισε το φορτίο με το δαδί και τον παρακαλούσε να μην τον φανερώσει. Ο Τούρκος δέχτηκε και απαίτησε , για να μην τον αποκαλύψει, να του πηγαίνει κάθε χρόνο, όσο ζει, ένα φορτίο δαδί. Πράγμα το οποίο έκανε για αρκετά χρόνια.
Κάποτε όμως ο άγιος ,θεωρώντας ότι αυτή η πράξη είναι έμμεση άρνηση , αποφάσισε να μην του πάει το δαδί αλλά να ομολογήσει τον Χριστό και αν ακόμη χρειαστεί να μαρτυρήσει για να ξεπλύνει την άρνησή του.
Πήγε λοιπόν στον πνευματικό του, εξομολογήθηκε και του αποκάλυψε τον πόθο του για ομολογία και μαρτύριο. Ο πνευματικός προσπαθούσε να τον εμποδίσει και τον συμβούλευε να εγκαταλείψει αυτή την σκέψη. Του παρουσίαζε μάλιστα το πόσο δύσκολο είναι να υπομείνει κάποιος τα βασανιστήρια και το χειρότερο να αρνηθεί τον Χριστό για δεύτερη φορά.
Ο άγιος επέμενε λέγοντας πως εμπιστεύεται τον εαυτό του στον Θεό και πως η χάρη του Θεού θα τον δυναμώσει , ώστε να υπομείνει ό,τι του κάνουν για την αγάπη του Χριστού. Βλέποντας ο πνευματικός του τον θερμότατο πόθο του για μαρτύριο, αφού τον συμβούλευσε κατάλληλα, τον άφησε να φύγει με την ευχή του.
Όταν έφθασε ο άγιος στα Τρίκαλα, τον είδε ο Τούρκος, ο κουρέας, και τον άρπαξε κυριολεκτικά από τον λαιμό και τον έπνιγε λέγοντάς του «που είναι, άπιστε, το δαδί; » κι εκείνος του απάντησε « δε σου χρωστάω τίποτε ».Αμέσως ο Τούρκος εξαγριώθηκε, άρχισε τις φωνές και τον μαρτύρησε στους άλλους Τούρκους. Τον άρπαξαν και με σπρωξιές και με χτυπήματα τον οδήγησαν στο δικαστήριο όπου παρουσίασαν την υπόθεση. Ο άγιος, όταν ρωτήθηκε, απάντησε: « Χριστιανός γεννήθηκα και χριστιανός είμαι και χριστιανός θέλω ν’ αποθάνω και δεν αρνούμαι ποτέ την πίστη μου με όσα μαρτύρια και αν μου κάνετε».
Άρχισαν τότε τις κολακείες και τις φοβέρες. Βλέποντας ότι δεν κατάφερναν τίποτε, αφού τον ράβδισαν αρκετή ώρα, τον έκλεισαν σε μια σκοτεινή φυλακή .Εκεί ,για πολλές ημέρες, τον βασάνιζαν με στέρηση τροφής και νερού και με διάφορα άλλα βασανιστήρια. Όλα τα υπέμεινε ο άγιος με πολλή χαρά και γενναιότητα. Τον έβγαλαν από τη φυλακή και τον οδήγησαν πάλι στον δικαστή, όπου έκαμε πάλι την ίδια ομολογία. Τότε ο δικαστής τον κατεδίκασε στον δια πυράς θάνατο.
Διέταξε να ανάψουν μια μεγάλη φωτιά στη μέση της αγοράς των Τρικάλων και να τον ρίξουν μέσα να καεί ζωντανός. Η διαταγή αμέσως εξετελέσθη. Εκεί μέσα στη φωτιά ο άγιος , χαρούμενος και δοξολογώντας τον Θεό, παρέδωσε το πνεύμα του.
Ένας Χριστιανός, αγγειοπλάστης στο επάγγελμα, πήγε τη νύχτα στον τόπο του μαρτυρίου, μήπως βρει κάτι από το λείψανο του μάρτυρος να το πάρει, υποκινούμενος από ευλάβεια. Ο τόπος εφρουρείτο όμως, όπως συνηθιζόταν, για τρία εικοσιτετράωρα. Κατόρθωσε να δωροδοκήσει τους φρουρούς, οι οποίοι του έδωσαν την κάρα του αγίου. Πήγε αμέσως στο σπίτι του και χωρίς να το γνωρίζει κανένας άλλος, άνοιξε μια τρύπα στον τοίχο, έβαλε μέσα την αγία κάρα και έκλεισε το άνοιγμα πάλι με πηλό.
Πέρασαν τα χρόνια, πέθανε ο αγγειοπλάστης και το σπίτι το αγόρασε κάποιος άλλος. Την ημέρα του μαρτυρίου του αγίου έβλεπε ο νέος ιδιοκτήτης ένα φως στο σημείο εκείνο του τοίχου και αναρωτιόταν τί να είναι άραγε. Τότε του αποκαλύφθηκε στον ύπνο του ότι εκεί ευρίσκεται κρυμμένη η κάρα του αγίου μάρτυρος Νικολάου. Αμέσως άνοιξε τον τοίχο και την βρήκε. Επειδή όμως έκρινε τον εαυτό του ανάξιο να έχει στο σπίτι του ένα τέτοιο πνευματικό θησαυρό, την πήρε και την αφιέρωσε στην Ι.Μ. Βαρλαάμ των Μετεώρων, όπου ευρίσκεται μέχρι σήμερα.
Πολλά θαύματα γίνονται με την προσκύνηση και τη λιτάνευση της αγίας κάρας. Όπως η απαλλαγή από λοιμώδη νόσο των κατοίκων των Τρικάλων και άλλων περιοχών, η επανειλημμένη εκδίωξη ακρίδων από διάφορες περιοχές καθώς επίσης και η θεραπεία ανίατων ασθενειών.
