Αγίου Γρηγορίου Παλαμά
Ο Παύλος καυχάται για τον Σταυρό και λέει, ότι δεν γνωρίζει τίποτε εκτός από τον Κύριο Ιησού Χριστό, και Αυτόν εσταυρωμένον. Τι λέει λοιπόν; Σταυρός είναι το να σταυρώσωμε την σάρκα μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες (Γαλ. 5, 24). Νομίζετε ότι είπε τούτο μόνο για την τρυφή και τα υπογάστρια; Πως τότε γράφει στους Κορινθίους ότι, «επειδή υπάρχουν έριδες ανάμεσά σας, είσθε ακόμη σαρκικοί και περιπατείτε κατά το ανθρώπινο φρόνημα» (Α’ Κορ. 3, 3); Ώστε και αυτός που αγαπά δόξα ή χρήματα, ή απλώς θέλει να επιβάλη το θέλημά του και προσπαθεί έτσι να νικήση, είναι σαρκικός και περιπατεί κατά την σάρκα. Γι᾽ αυτά ακριβώς δημιουργούνται και οι έριδες, όπως λέγει και ο Ιάκωβος ο Αδελφόθεος· «από που προέρχονται οι μεταξύ σας πόλεμοι και μάχες; Δεν προέρχονται από εδώ, δηλαδή από τις ηδονές σας που παλεύουν μέσα στα μέλη σας; Αγωνίζεσθε αλλά δε μπορείτε να τα καταφέρετε, μάχεσθε και πολεμείτε» (Ιακ. 4, 1).
Τούτο λοιπόν είναι το να σταυρώση την σάρκα μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες, το να μην ενεργεί ο άνθρωπος τίποτα από όσα δεν είναι ευάρεστα στο Θεό. Και αν το σώμα τον ταλαιπωρή και στενοχωρή, πρέπει ο καθένας να το ανεβάζει οπωσδήποτε και με την βία ακόμη στο Σταυρό. Τι θέλω να πω; Ο Κύριος, όταν ήλθε επί της γης, έζησε βίον ακτήμονα, και δεν έζησε μόνο, αλλά και εκήρυξε λέγοντας, «όποιος δεν αποτάσσεται από όλα τα υπάρχοντά του, δεν μπορεί να είναι μαθητής μου» (Λουκά 14, 33).
Αλλά κανείς, παρακαλώ, αδελφοί, ας μη δυσανασχετή, όταν ακούη που διακηρύσσομε ανόθευτο το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο θέλημα του Θεού, μήτε να δυσαρεστηθή νομίζοντας δυσκολοκατόρθωτα τα παραγγέλματα. Ας καταλάβη πρώτα-πρώτα εκείνο που λέει, ότι η βασιλεία των ουρανών βιάζεται και βιασταί την αρπάζουν. Ας ακούη τον κορυφαίο των Αποστόλων του Χριστού Πέτρο, ότι «ο Χριστός έπαθε για χάρι μας, αφήνοντας σ᾽ εμάς υπογραμμό, για ν᾽ ακολουθήσωμε τα ίχνη του» (Α’ Πετρ. 2, 21). Έπειτα αφού κατανοήση αληθινά πόσα οφείλει στον Δεσπότη, να λέει με το νού του και τούτο: Όταν δεν μπορή κανείς ν᾽ ανταποδώση ότι χρωστάει, μπορεί να προσφέρη το ένα μέρος με μετριοφροσύνη κατά τη δύναμί του και την προαίρεση, ως προς δε το μέρος πάλι που ελλείπει να ταπεινώνεται ενώπιόν Του. Έτσι ελκύοντας την θεία συμπάθεια διά της ταπεινώσεώς του θα αναπληρώνη την έλλειψη. Εάν λοιπόν κανείς βλέπη τον λογισμό του να ορέγεται πλούτο και πολυκτημοσύνη, ας γνωρίζη ότι ο λογισμός αυτός είναι σαρκικός, και γι᾽ αυτό κινείται έτσι.
Αντίθετα όποιος είναι προσηλωμένος στον Σταυρό δεν μπορεί να κινήται προς κάτι τέτοιο. Γι᾽ αυτό είναι ανάγκη να ανεβάσωμε τον λογισμό στο ύψος του Σταυρού, για να μη ρίψη ο ίδιος ο λογισμός τον εαυτό του κάτω και χωρισθή από τον σταυρωθέντα σ᾽ αυτόν Χριστό.
Πως λοιπόν θ᾽ αρχίση να τον ανεβάζη στο ύψος του Σταυρού; Ελπίζοντας στον Χριστό, τον χορηγό και τροφέα του σύμπαντος, ας πετάξει μακριά ο,τι προέρχεται από αδικία. Το δε εισόδημα που έχει από δίκαιο πορισμό, χωρίς να προσκολλάται πολύ ούτε σ᾽ αυτό, ας το χρησιμοποιή καλά, καθιστώντας όσο είναι δυνατό κοινωνούς σ᾽ αυτό τους πτωχούς. Η εντολή διατάσσει ν᾽ αρνήται κανείς το σώμα και να σηκώνη τον σταυρό του. Το έχουν βέβαια το σώμα οι φίλοι του Θεού και ζώντες κατά τον Θεό, αλλά αν δεν είναι πολύ προσδεδεμένοι σ᾽ αυτό, το χρησιμοποιούν ως συνεργό στα αναγκαία. Αν δε το καλέση ο καιρός, είναι έτοιμοι να το παραδώσουν και αυτό.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα σωματικά κτήματα και μέσα. Όταν κινείται έτσι κανείς, αν δεν μπορεί να κάμη τίποτε μεγαλύτερο, κάνει καλά και θεαρέστα. Βλέπει κανείς πάλι μέσα του να κινήται βιαιότερα ο λογισμός της πορνείας; Αυτός ας γνωρίζη ότι δεν έχει ακόμη σταυρώσει τον εαυτόν του. Πως λοιπόν θα τον σταυρώση; Ας αποφεύγη τις περίεργες θέες των γυναικών, καθώς και τις αταίριαστες προς αυτές συνήθειες και τις άκαιρες συνομιλίες. Ας μειώνη τις τροφές που ενισχύουν το πάθος, ας απέχη από την πολυποσία, ας αναμιγνύη την ταπεινοφροσύνη με αυτήν την αποχή των παθών, επικαλούμενος με συντριβή καρδίας τον Θεό κατά του πάθους. Τότε θα ειπή και αυτός, «είδα τον ασεβή να υπερυψώνεται και ν᾽ ανεβαίνη σαν οι κέδροι του Λιβάνου, και προσπέρασα διά της εγκρατείας, και δεν ήταν εκεί, και τον ανεζήτησα διά της προσευχής με ταπείνωση, και δεν ευρέθηκε σε μένα ο τόπος του» (Ψαλμ. 36, 35 ε. ερμηνευτική απόδοσις).
Πάλι, ενοχλεί ο λογισμός της φιλοδοξίας; Εσύ όταν βρίσκεσαι μαζί με άλλους να ενθυμήσαι την συμβουλή που έδωσε πάνω στο θέμα αυτό ο Κύριος στα Ευαγγέλια: Στις συνομιλίες να μη ζητής να υπερέχης των άλλων. Τις αρετές, αν έχης, να τις ασκής μόνο στα κρυφά, αποβλέποντας μόνο προς τον Θεό και από Αυτόν μόνο βλεπόμενος. Και ο Πατέρας σου που βλέπει τα κρυφά θα σου το ανταποδώση στα φανερά (Ματθ. 6, 6). Εάν δε και μετά την αποκοπή κάθε πάθους πάλι σ᾽ ενοχλή ο εσωτερικός λογισμός, να μη φοβηθής. Διότι σου γίνεται πρόξενος στεφάνων. Επειδή με το να πειράζει δεν σημαίνει ούτε ότι ενεργεί, ούτε ότι πείθει. Αλλ᾽ είναι μια αδύναμη σαν ναρκωμένη κίνηση που έχει νικηθεί από σένα με τον “κατά Θεόν” αγώνα σου.
Τέτοιος είναι ο λόγος του Σταυρού. Ως τέτοιος δε, όχι μόνο στους προφήτες πριν συντελεσθή το μυστήριο της Σταύρωσης, αλλά και τώρα μετά την τέλεσή του, είναι μυστήριο μέγα και πραγματικά θείο. Πως; Διότι αυτός που εξευτελίζει τον εαυτόν του και τον ταπεινώνει σε όλα, και αυτός που αποφεύγει τις σωματικές ηδονές με πόνο και οδύνη, και αυτός που δίδει τα υπάρχοντα και πτωχαίνει τον εαυτόν του, φαινομενικώς μεν παρουσιάζεται να προξενή ατίμωσι στον εαυτό του. Αλλά διά της δυνάμεως του Θεού αυτή η πτωχεία και η οδύνη και η ατιμία γεννά δόξα αιώνια και ηδονή ανέκφραστη και πλούτο ανεξάντλητο, τόσο στον παρόντα όσο και στον μέλλοντα εκείνον κόσμο. Εκείνους δε που δεν πιστεύουν σ᾽ Αυτόν και δεν επιδεικνύουν δι᾽ έργων την πίστι ο Παύλος τους τοποθετεί δίπλα στους χαμένους και μάλιστα σ᾽ αυτούς τους ειδωλολάτρες. Διότι λέγει: «Κηρύσσομε Χριστόν εσταυρωμένο, που είναι στους Ιουδαίους, λόγω της απιστίας των στο σωτηριώδες πάθος, σκάνδαλο. Στους Έλληνες δε είναι μωρία, διότι, λόγω της απιστίας τους προς τις θείες επαγγελίες, δεν προτιμούν τίποτε άλλο εκτός από τα πρόσκαιρα. Σ᾽ εμάς δε τους καλεσμένους από το Θεό, είναι θεία δύναμις και Θεού σοφία» (Α’ Κορ. 1, 23).
Τούτο λοιπόν είναι η σοφία και δύναμις του Θεού. Το να νικήση κανείς δι᾽ ασθενείας. Το να υψωθή διά ταπεινώσεως. Το να πλουτήση διά πτωχείας. Όχι μόνο δε ο λόγος και το μυστήριο του Σταυρού, αλλά και ο τύπος είναι θείος και προσκυνητός, διότι είναι σφραγίς ιερά, σωστική και σεβαστή, αγιαστική και τελεστική των υπερφυών και απορρήτων αγαθών που ενεργήθηκαν στο γένος των ανθρώπων από τον Θεό. Αυτή αναιρεί την κατάρα και την καταδίκη, καθαίρει από την φθορά και το θάνατο, παρέχει την αΐδιο ζωή και ευλογία. Είναι σωτηριώδες ξύλο, βασιλικό σκήπτρο, θείο τρόπαιο κατά ορατών και αοράτων εχθρών, έστω και αν οι οπαδοί των αιρετικών φρενοβλαβώς δυσαρεστούνται. Αυτοί οι τελευταίοι δεν είχαν την καλή τύχη που δίνει η αποστολική ευχή, ώστε να κατορθώσουν να καταλάβουν μαζί με όλους τους αγίους, τι είναι το πλάτος και το μήκος, το ύψος και το βάθος. Ότι δηλαδή ο Σταυρός του Κυρίου παριστάνει όλη την οικονομία της σαρκικής παρουσίας και περικλείει όλο το κατ᾽ αυτήν μυστήριο. Ότι εκτείνεται προς όλα τα πέρατα και περιλαμβάνει όλα, τα άνω, τα κάτω, τα γύρω, τα ενδιάμεσα. Προβάλλοντας δε κάποια πρόφασι, για την οποία έπρεπε και αυτοί, αν είχαν νού, να τον προσκυνούν μαζί μας, αποτροπιάζονται το σύμβολο του βασιλέως της δόξης, το οποίο και ο Ίδιος ο Κύριος ονομάζει φανερώς ύψος και δόξα Του, όταν επρόκειτο ν᾽ ανεβή σ᾽ αυτό. Κατά την Μέλλουσα δε Παρουσία και επιφάνειά Του προαναγγέλλει ότι θα έλθη το σημείο τούτο του Υιού του ανθρώπου με πολλή δύναμι και δόξα.
Αλλά λένε, ότι σ᾽ αυτό πέθανε σταυρωμένος ο Χριστός. Γι᾽ αυτό δεν ανεχόμαστε να βλέπωμε το σχήμα και το ξύλο στο οποίο έχει θανατωθή. Πως διαγράφηκε και πως αφανίστηκε το χρεώγραφο που μας βάραινε με το άπλωμα του χεριού του προπάτορος στο απαγορευμένο ξύλο του Παραδείσου; Πως δεχτήκαμε και πάλι την ευλογία του Θεού; Με τι δε ο Χριστός απέβαλε και απεμάκρυνε τελείως τις αρχές και τις εξουσίες των πνευμάτων της πονηρίας, οι οποίες επεβλήθηκαν στην φύσι μας από το ξύλο της παρακοής. Με τι τις κατήσχυνε θριαμβευτικώς και έτσι εμείς ανακτήσαμε την ελευθερία; Με τι ελύθηκε το μεσότοιχο και καταργήθηκε και θανατώθηκε η προς τον Θεό έχθρα μας και διά μέσου τίνος συνδιαλλαγήκαμε με τον Θεό και διδαχθήκαμε την προς Αυτόν ειρήνη; Όχι στον Σταυρό και διά του Σταυρού; Ας ακούσουν τον απόστολο, που στους μεν Εφεσίους γράφει: «Ο Χριστός είναι η ειρήνη σας, αυτός που έλυσε το μεσότοιχο του φραγμού, για να οικοδομήσει μέσα του τους δύο σ᾽ ένα νέον άνθρωπο, επιβάλλοντας ειρήνη, και για να συνδιαλλάξη και τους δύο σ᾽ ένα σώμα με τον Θεό διά του Σταυρού, φονεύοντας την έχθρα που είναι σ᾽ αυτόν» (Εφ. 2, 14-16). Προς τους Κολοσσαείς δε γράφει, «ενώ ήσαστε νεκροί από τα παραπτώματα και την ακροβυστία της σάρκας σας εζωοποίησε μαζί του, χαρίζοντάς σας όλα τα παραπτώματα, εξαλείφοντας το χειρόγραφο που περιείχε τις εναντίον μας αποφάσεις, σηκώνοντάς το από τη μέση και καρφώνοντάς το στον Σταυρό· ξεγυμνώνοντας δε τις αρχές και τις εξουσίες, τις διεπόμπευσε δημοσία θριαμβεύοντάς τες επάνω στο Σταυρό» (Κολ. 2, 13).
Δεν θα τιμήσωμε λοιπόν εμείς και δεν θα χρησιμοποιήσωμε το θείο τούτο τρόπαιο της κοινής ελευθερίας του γένους, το οποίο και μόνο με τη θέα του, τον μεν αρχέκακο όφι φυγαδεύει και διαπομπεύει και καταισχύνει, διακηρύσσοντας την ήττα και την συντριβή του, δοξάζει δε και μεγαλύνει τον Χριστό, επιδεικνύοντας στον κόσμο τη νίκη του; Και όμως, αν ο Σταυρός είναι παραβλεπτέος, διότι σ᾽ αυτόν υπέμεινε τον θάνατο ο Χριστός, ούτε ο θάνατός Του δεν πρέπει να είναι σεβαστός και σωτήριος. Πως λοιπόν κατά τον Απόστολο βαπτισθήκαμε στον θάνατό Του (Ρωμ. 6, 3); Πως δε θα συμμετάσχωμε και στην Ανάστασή Του, αν βέβαια έχουμε γίνει σύμφυτοι με τον θάνατό Του (Ρωμ. 6, 5); Βέβαια, αν κανείς προσκυνούσε σχήμα Σταυρού που δεν έφερε επιγεγραμμένο το δεσποτικό όνομα, δικαίως θα κατηγορείτο ότι πράττει κάτι ανάρμοστο. Επειδή δε «στο όνομα του Ιησού Χριστού θα καμφθούν όλα τα γόνατα, των επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων» (Ψαλμ. 131, 7), τούτο δε το προσκυνητό Όνομα επιφέρει ο Σταυρός, πόσο ανόητο θα ήταν να μη γονατίζωμε στον Σταυρό του Χριστού;
Αλλ᾽ εμείς, κλίνοντας μαζί με τα γόνατα και τις καρδιές, εμπρός, ας προσκυνήσωμε μαζί με τον ψαλμωδό και προφήτη Δαβίδ (Ψαλμ. 131, 7) στον τόπο όπου στάθηκαν τα πόδια Του και όπου εξαπλώθηκαν τα χέρια που συνέχουν το σύμπαν. Εκεί όπου τεντώθηκε για μας το ζωαρχικό σώμα. Και, προσκυνώντας και ασπαζόμενοι αυτόν με πίστι, ας παίρνωμε πλούσιον τον από εκεί αγιασμό και ας τον φυλάττωμε. Έτσι και κατά την υπερένδοξη Μέλλουσα Παρουσία του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, βλέποντάς Τον να προηγείται λαμπρώς, θα αγαλλιάζωμε και θα χοροπηδούμε διαπαντός, διότι επετύχαμε την από τα δεξιά θέσι και την υπεσχημένη μακαρία φωνή και ευλογία, σε δόξα του σαρκικώς σταυρωθέντος για μας Υιού του Θεού.
Διότι σ᾽ Αυτόν πρέπει δοξολογία μαζί με τον άναρχο Πατέρα Του και το πανάγιο και αγαθό και ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Γένοιτο.
