Παπαδιαμάντης και Χριστούγεννα

 

+Πρωτοπρεσβυτέρου Ιγνατίου Παπασπηλιόπουλου

Με αφορμή την εορταστική επικαιρότητα και τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την κοίμηση του Γέροντα των ελληνικών γραμμάτων  (1851-1911), μια σύντομη θεώρηση της Χριστουγεννιάτικης διηγηματογραφίας του.

Ειδικότερα τα Χριστουγεννιάτικα είναι δώδεκα και κατά σειρά δημοσιεύσεως σε Αθηναϊκές εφημερίδες και το περιοδικό «Εστία», τα ακόλουθα: «Υπηρέτρα», «η σταχομαζώχτρα», «Ο Αμερικάνος», «Στο Χριστό στο Κάστρο», «Της Κοκκώνας το σπίτι»,  «Η Γλυκοφιλούσα»,«Τα Χριστούγεννα του Τεμπέλη», «Τ' Μπούφ το Πλι», «Ο Χαραμάδος», «Άνθος του Γιαλού», και το «Κρυφό Μανδράκι».

Γράφονται και δημοσιεύονται την περίοδο της ωριμότητος του συγγραφέως και είναι χαρακτηριστικά και αντιπροσωπευτικά της θεματολογίας και του ύφους του.

Σκηνικά τους, οι πανέμορφες εξοχές της Σκιάθου με τα αδρά βουνά της, τα λιμανάκια και τους ορμίσκους και προπαντός τα έρημα ξωκκλήσια, που ζωντανεύουν πανηγυρίζοντας. Η νησιώτική κωμόπολη ακόμα, με τ' αρχοντικά και τα φτωχόσπιτα, τα γραφικά σοκάκια και τα μικρομάγαζα, ταβερνομπακάλικα και καφενεία.

Ήρωες του, οι απλοϊκοί κάτοικοι του νησιού, συμπατριώτες του. Οι εφημέριοι, οι ψαράδες, οι γερόντισσες χήρες, μανάδες και πεθερές, οι λογοδοσμένες ακόμη, τα σκανταλιάρικα παιδιά  και κάποιοι περιθωριακοί τύποι της κοινωνίας. Από τον παπά-Φραγκούλη αντιπροσωπευτικό τύπο εφημερίου αγαθού και ευλαβούς, τον Μπαρμπα-Διόμα, αφοσιωμένο πατέρα, τη θεία Άχτισσα στοργική γιαγιά και τη Μελαχροινή, πιστή στον αρραβώνα της, ως την Καντάκαινα κακούργα πεθερά και τους Παλούκα και Μαστρο-Παύλο, κλασικούς και αντικοινωνικούς τύπους τεμπέληδων, όλοι αυτοί περιγράφονται και κινούνται ανεπιτήδευτα, φυσικά και ρεαλιστικά μέσα στις εξιστορήσεις του.

Μέσα απ' όλα αυτά, που συνιστούν το πλαίσιο αλλά και μιά σπονδύλωση, περιγράφεται και βιώνεται αναλόγως το Μεγάλο Γεγονός.

Θα' λεγε κανείς πως όλος αυτός ο κόσμος καθρεφτίζει τον κόσμο της Σάρκωσης, «Τω καιρώ εκέινω». Γεννάται και πάλι ο Χριστός σε ένα κόσμο αντίνομο, πνευματικής και υλικής φτώχειας, αλλά και πλούτου. Καταδέχεται να ενσαρκώνεται και να προσλαμβάνει το ανθρώπινο «πρόσλημα» ως έχει! Όπως ήταν και όπως είναι...Μοιάζει ακόμη η κάθε εξιστόρηση με βυζαντινή εικόνα γραμμένη με απλό κοντύλι, αλλά σε μία σύνθετη εξεικόνιση του Μυστηρίου, όπου «Άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι· Μάγοι δε μετά Αστέρος οδοιπορούσι».

Θα' λεγε κανείς πως στο έργο τούτο του Παπαδιαμάντη έχουμε μιά Ορθόδοξη παράσταση, θεανθρώπινη.Ο Παπαδιαμάντης στα Χριστουγεννιάτικα του συνθέτει το ανθρώπινο με το θείο, το παλιό με το νέο, το επίγειο με το ουράνιο σε μια ελληνορθόδοξη σύνθεση.

«Είναι ο Θεόκριτος με το Συναξαριστή», όπως σημειώνει γι' αυτόν ο Παλαμάς. Κι εδώ πραγματώνεται εκείνο, που έλεγε ο Παπαδιαμάντης για το έργο του, που το κατέστησε διαχρονικά. « Το επ΄ εμοί ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ , δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανέκλαμπρους ταύτας ημέρας, να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστό μου, να περιγράφω μετ' έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά έθη».

Ένας περίπατος μέσα στα Χριστουγεννιάτικα διηγήματα του μύστη αυτού της τέχνης του λόγου, που συμπορεύεται συμπροσκυνητής, συνεορταστής, συλλειτουργός αλλά και «ως εις των ανακειμένων» στις διηγήσεις του, μας κάνει να γευθούμε μιάν άλλη πνευματική γεύση της πνευματικής τραπέζης της Εορτής.

 

Πειραϊκή Εκκλησία, τεύχος Δεκεμβρίου 1991