Οι δημοσιευθείσες φωτογραφίες (όπως και άλλες φωτογραφίες από Ιερά Προσκυνήματα που φέρουν το λογότυπο του ιστολογίου) προέρχονται από το προσωπικό αρχείο εφημερίου του Ιερού μας Ναού και διαχειριστού του παρόντος ιστοτόπου.
Το ιερόν Κουβούκλιον του Παναγίου Τάφου, το οποίον υψώνεται εις τον τόπον του Τάφου του Χριστού, ευρίσκεται δυτικώς του Καθολικού της Αναστάσεως και καταλαμβάνει τμήμα του δυτικού μέρους της Ροτόντας. Ο αρχικός Τάφος είχε, προφανώς, την μορφήν των ιουδαικών λαξευμένων εις βράχον ταφικών μνημείων. Μετά όμως την ανακάλυψίν του από την Αγίαν Ελένην, ο βράχος αυτός διεμορφώθη αναλόγως και το μνημείον έμεινεν ελεύθερον. Ο Ευσέβιος αναφέρει ότι ο Πανάγιος Τάφος ήτο διακεκοσμημένος με ωραιοτάτους κίονας, αλλά δεν κάνει λόγον διά κλειστόν οικοδόμημα. Αντιθέτως, συμφώνως προς την Αιθερίαν, ο Πανάγιος Τάφος ευρίσκετο ήδη εντός κλειστού οικοδομήματος, ενώ μεταγενέστεραι μαρτυρίαι παραδίδουν ότι εις την αρχικήν του μορφήν ήτο ελεύθερον μνημείον με οκταγωνικόν επίστεψην, το οποίον είχε προκύψει από την απολάξευσιν του βράχου.
Από τας περιγραφάς του ανωνύμου προσκυνητού της Πλακεντίας (περ. 570 μ.Χ.) και του Αρκούλφου (679-688 μ.Χ.) συνάγεται ότι ο Πανάγιος Τάφος, αρχικώς, ήτο λαξευμένος εις μονόλιθον, περίκλειστος με δακτυλιόσχημον τοίχον, εις το μέσον μεγάλου πλατώματος και εστεγάζετο με κιβώριον υποβασταζόμενον από κιονίσκους. Με την μορφήν αυτήν διετηρήθη μέχρι την μεγάλην καταστροφήν του Ναού υπό του Αλ Χακήμ (1009-1012 μ.Χ.), όταν ο βράχος ισοπεδώθη και το οικοδόμημα, το οποίον τον περιέκλειε, κατεστράφη ολοσχερώς. Με την ανακαίνισιν του Ναού, επί Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου (1042-1048 μ.Χ.), ο Πανάγιος Τάφος περιεκλείσθη πλέον εντός νέου οικοδομήματος. Τότε έλαβεν την μορφήν επιμήκους μαυσωλείου, το οποίον διευρύνετο δυτικώς ως πολυγωνικόν ημικύκλιον και περιεβάλλετο από κιονίσκους, προσκεκολλημένους εις τους κλειστούς τοίχους. Την σημερινήν του μορφήν το ιερόν Κουβούκλιον έλαβεν το 1810, όπως επιμαρτυρεί ανάγλυφος επιγραφή εις την πρόσοψίν του: ΑΝΩΚΟΔΟΜΗΘΗ ΤΟ ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΟΝ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΟΛΟΝ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΟΥ ΔΙ’ ΕΛΕΟΥΣ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΑΣ ΚΥΡΙΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ, ΑΩΙ’: ΚΑΤΑ ΜΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΝ.
Η κατασκευή αυτή αντικατέστησεν παλαιοτέραν, η οποία κατεστράφη υπό της πυρκαγιάς του 1808, οπότε και το μνημείον έπενεδύθη με πλάκας από τοπικόν ερυθρόλευκον λίθον. Το όλον οικοδόμημα περιβάλλεται από κιονίσκους και ψευδοπεσσούς, οι οποίοι διαμορφώνουν αντιστοίχους αψίδας με απλά διακοσμητικά στοιχεία, και φέρει πλούσιον γλυπτόν διάκοσμον τόσο εξωτερικώς, όσο και εσωτερικώς.
Η πρόσοψις του ιερού Κουβουκλίου διαμορφώνεται εις την ανατολικήν του πλευράν, όπου υπάρχει και η μοναδική είσοδος. Παλαιότερον η είσοδος αυτή διέθετε ξυλίνην θύραν, διακεκοσμημένην με σεντέφι, η οποία εσώθη από την μεγάλην πυρκαγιάν του 1808 και σήμερον φυλάσσεται εις το Πατριαρχικόν Μουσείον. Η νεωτέρα θύρα φέρει αργυρά ρόπτρα, εις τα οποία αναγράφεται η μικρογράμματος επιγραφή: Κύριε άνοιξον ημίν την θύραν του ελέους σου (εκ δεξιών), και επίβλεψον εξ αγίου κατοικητηρίου σου (εξ αριστερών). Εις το κατώφλι της θύρας έχει χαραχθεί επιγραφή με το όνομα του αρχιτέκτονος: ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΟΣ Χ:ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΛΦΑ, ΑΩΙ’.
Εκατέρωθεν της εισόδου του Κουβουκλίου ευρίσκονται δύο εντυπωσιακά μαρμάρινα μανουάλια, τα οποία φέρουν την επιγραφήν: ΚΤΗΜΑ ΚΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΩ, ΧΡΙΣΤΩ, ΤΩΝ / ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ . Προφανώς, η επιγραφή αυτή δεν αναφέρεται μόνο εις τα μανουάλια, αλλά αποτελεί και δήλωσιν της κυριότητος των Ελλήνων Ορθοδόξων, των αποκλειστικών ανακαινιστών και πραγματικών κυριάρχων του προσκυνήματος. Σήμερον, ο προσκυνητής αντικρίζει συνολικώς δώδεκα μανουάλια, εξ μεγάλα και εξ μικρότερα, τα οποία ισομερώς ανήκουν εις τους Ορθοδόξους, εις τους Λατίνους και εις τους Αρμενίους.
Η πρόσοψις του Κουβουκλίου κοσμείται από τέσσαρας στρεπτούς μονολιθικούς κιονίσκους από πορφυρόλευκον μάρμαρον, οι οποίοι επιστέφονται από κιονόκρανα κορινθιακού τύπου. Επάνω από την είσοδον του μνημείου εικονίζεται ανάγλυφος η Ανάστασις του Χριστού, η οποία φέρει αργυρεπίχρυσον επένδυσιν. Επάνω από την παράστασιν αυτή σχηματίζεται ανοικτόν ενεπίγραφον ειλητάριον με την επιγραφήν: ΤΩ ΖΩΟΔΟΧΩ ΣΟΥ ΤΑΦΩ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ ΤΗ ΑΦΑΤΩ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ. Παρόμοιον ειλητάριον, αλλά μικροτέρων διαστάσεων, έχει λαξευθεί εις το κάτω μέρος της παραστάσεως και φέρει την επιγραφήν: ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΘΕΑΣΑΜΕΝΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΩΜΕΝ ΑΓΙΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΜΟΝΟΝ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΝ. Έμπροσθεν της αναγλύφου εικόνος της Αναστάσεως καίουν δώδεκα κανδήλαι με μέριμναν και ευθύνην των Ορθοδόξων, εις τους οποίους ανήκει και μία μεγαλυτέρων διαστάσεων, η οποία καίει ενώπιον του όλου μνημείου.
Εις το μέσον της προσόψεως του ιερού Κουβουκλίου και άνωθεν των κανδηλών, υπάρχει βασιλικόν στέμμα, το οποίον υποβαστάζεται υπό δύο αγγελικών μορφών. Εις το ίδιον επίπεδον, εκ δεξιών και εξ αριστερών, έχουν φιλοτεχνηθεί ομοιόμορφα ορθογώνια, με αποτιμήσεις, πλαίσια, τα οποία φέρουν τας επιγραφάς: ΙΝΑ ΠΑΝΤΕΣ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΤΟ ΖΩΟΔΟΧΟΝ ΜΝΗΜΑ ΣΕ ΠΡΟΣΚΥΝΩΜΕΝ· ΤΕΘΑΠΤΑΙ ΓΑΡ ΕΝ ΣΟΙ ΚΑΙ ΕΓΗΓΕΡΤΑΙ ΧΡΙΣΤΟΣ ΟΝΤΩΣ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ // ΟΙ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΤΗΝ ΕΓΕΡΣΙΝ ΑΘΕΤΗΣΑΝΤΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΙΣΕΛΘΟΝΤΕΣ ΜΝΗΜΑ ΔΙΔΑΧΘΗΤΕ ΟΤΙ ΝΕΝΕΚΡΩΤΑΙ ΚΑΙ ΕΓΗΓΕΡΤΑΙ ΠΑΛΙΝ Η ΣΑΡΞ ΤΟΥ ΖΩΟΔΟΤΟΥ ΕΙΣ ΠΙΣΤΩΣΙΝ ΕΣΧΑΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΗΝ ΕΛΠΙΖΟΜΕΝ. Αντιστοίχως των υπολοίπων τριών πλευρών του Κουβουκλίου κοσμούν απλά ορθογώνια πλαίσια, εις τα οποία αναγράφεται συνεχής μεγαλογράμματος επιγραφή: ΑΙΝΕΣΑΤΩΣΑΝ ΕΘΝΗ ΚΑΙ ΛΑΟΙ ΧΡΙΣΤΟΝ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΗΜΩΝ ΤΟΝ ΕΚΟΥΣΙΩΣ ΔΙ’ ΗΜΑΣ ΣΤΑΥΡΟΝ ΥΠΟΜΕΙΝΑΝΤΑ ΚΑΙ ΕΝ ΤΩ ΑΔΗ ΤΡΙΗΜΕΡΕΥΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΑΤΩΣΑΝ ΑΥΤΟΥ ΤΗΝ ΕΚ ΝΕΚΡΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΔΙ’ ΗΣ ΠΕΦΩΤΙΣΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΤΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΠΕΡΑΤΑ.
Η πρόσοψις του Κουβουκλίου κοσμείται από τέσσαρας στρεπτούς μονολιθικούς κιονίσκους από πορφυρόλευκον μάρμαρον, οι οποίοι επιστέφονται από κιονόκρανα κορινθιακού τύπου. Επάνω από την είσοδον του μνημείου εικονίζεται ανάγλυφος η Ανάστασις του Χριστού, η οποία φέρει αργυρεπίχρυσον επένδυσιν. Επάνω από την παράστασιν αυτή σχηματίζεται ανοικτόν ενεπίγραφον ειλητάριον με την επιγραφήν: ΤΩ ΖΩΟΔΟΧΩ ΣΟΥ ΤΑΦΩ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ ΤΗ ΑΦΑΤΩ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ. Παρόμοιον ειλητάριον, αλλά μικροτέρων διαστάσεων, έχει λαξευθεί εις το κάτω μέρος της παραστάσεως και φέρει την επιγραφήν: ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΘΕΑΣΑΜΕΝΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΩΜΕΝ ΑΓΙΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΜΟΝΟΝ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΝ. Έμπροσθεν της αναγλύφου εικόνος της Αναστάσεως καίουν δώδεκα κανδήλαι με μέριμναν και ευθύνην των Ορθοδόξων, εις τους οποίους ανήκει και μία μεγαλυτέρων διαστάσεων, η οποία καίει ενώπιον του όλου μνημείου.
Την επίσκεψιν του Κουβουκλίου περιφράσσει διακοσμητικόν στηθαίον με μικρούς πεσσούς και κιονίσκους. Εις την κλείδαν του στηθαίου απεικονίζεται ανάγλυφος οφθαλμός, ος “τα πανθ’ ορά”, ενώ εντυπωσιακόν ανθέμιον κοσμεί την βάσιν του. Το στηθαίον εδράζεται εις στεφάνην, εις την οποίαν διαμορφώνονται τα κιονόκρανα των αναγλύφων ψευδοπεσσών της ορθομαρμαρώσεως. Το όλον οικοδόμημα επιστέφει μολύβδινος διπλής καμπυλότητος τρούλλος, ο οποίος υποβαστάζεται υπό στηθαίου με κιονίσκους και πεσσούς, το οποίον με την σειράν του εδράζεται εις υψηλήν αψιδωτήν στεφάνην.
Εις την πρόσοψιν του ιερού Κουβουκλίου έχουν γίνει δύο προσθήκαι υπό των Λατίνων και των Αρμενίων, οι οποίοι επίσης έχουν δικαιώματα εις τον Ναόν. Επάνω από την ανάγλυφον εικόνα της Αναστάσεως έχει προστεθεί υπό των Λατίνων ομοιόθεμος δυτικότροπος ελαιογραφία, ενώ αντίστοιχος παράστασις έχει τοποθετηθεί με πρωτοβουλίαν των Αρμενίων κάτωθεν. Έμπροσθεν των εικόνων αυτών καίουν κανδήλαι με μέριμναν των οικείων δογμάτων, επτά μεγαλύτεραι των Λατίνων και δώδεκα μικρότεραι των Αρμενίων.Η πρόσοψις του Κουβουκλίου κοσμείται από τέσσαρας στρεπτούς μονολιθικούς κιονίσκους από πορφυρόλευκον μάρμαρον, οι οποίοι επιστέφονται από κιονόκρανα κορινθιακού τύπου. Επάνω από την είσοδον του μνημείου εικονίζεται ανάγλυφος η Ανάστασις του Χριστού, η οποία φέρει αργυρεπίχρυσον επένδυσιν. Επάνω από την παράστασιν αυτή σχηματίζεται ανοικτόν ενεπίγραφον ειλητάριον με την επιγραφήν: ΤΩ ΖΩΟΔΟΧΩ ΣΟΥ ΤΑΦΩ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ ΤΗ ΑΦΑΤΩ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ. Παρόμοιον ειλητάριον, αλλά μικροτέρων διαστάσεων, έχει λαξευθεί εις το κάτω μέρος της παραστάσεως και φέρει την επιγραφήν: ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΘΕΑΣΑΜΕΝΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΩΜΕΝ ΑΓΙΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΜΟΝΟΝ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΝ. Έμπροσθεν της αναγλύφου εικόνος της Αναστάσεως καίουν δώδεκα κανδήλαι με μέριμναν και ευθύνην των Ορθοδόξων, εις τους οποίους ανήκει και μία μεγαλυτέρων διαστάσεων, η οποία καίει ενώπιον του όλου μνημείου.
Την επίσκεψιν του Κουβουκλίου περιφράσσει διακοσμητικόν στηθαίον με μικρούς πεσσούς και κιονίσκους. Εις την κλείδαν του στηθαίου απεικονίζεται ανάγλυφος οφθαλμός, ος “τα πανθ’ ορά”, ενώ εντυπωσιακόν ανθέμιον κοσμεί την βάσιν του. Το στηθαίον εδράζεται εις στεφάνην, εις την οποίαν διαμορφώνονται τα κιονόκρανα των αναγλύφων ψευδοπεσσών της ορθομαρμαρώσεως. Το όλον οικοδόμημα επιστέφει μολύβδινος διπλής καμπυλότητος τρούλλος, ο οποίος υποβαστάζεται υπό στηθαίου με κιονίσκους και πεσσούς, το οποίον με την σειράν του εδράζεται εις υψηλήν αψιδωτήν στεφάνην.
Αι μεταγενέστεραι αυταί προσθήκαι καλύπτουν μέγα μέρος από την επιφάνειαν των ελληνικών επιγραφών.
Το εσωτερικόν του ιερού Κουβουκλίου διαιρείται εις δύο τμήματα, εις τον προθάλαμον, ο οποίος καλείται άγιος Λίθος η παρεκκλήσιον του Αγγέλου, και εις τον κυρίως νεκρικόν θάλαμον, τον Πανάγιον Τάφον. Εις το κέντρον του προθαλάμου, εις μικράν τετράγωνον τράπεζαν και εις ειδικήν μαρμάρινην θήκην φυλάσσεται τμήμα του λίθου, όπου ίστατο ο άγγελος κατά την αναγγελίαν της Αναστάσεως του Χριστού εις τας μυροφόρους. Τας τέσσαρας πλευράς της θήκης και εντός ιδιαιτέρων πλαισίων διατρέχει επιγραφή, η οποία εξιστορεί το γεγονός: ΑΓΓΕΛΟΣ Κ(ΥΡΙΟ)Υ ΚΑΤΑΒΑΣ / ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΠΕΚΥΛΙΣΕ / ΤΟΝ ΛΙΘΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ / ΘΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.
Επάνω από τον άγιον Λίθον σχηματίζεται θολίσκος εις το μέσον, διά τον εξαερισμόν του χώρου. Από την οροφήν κρέμονται πεντεκαίδεκα κανδήλαι, πέντε των Ορθοδόξων, πέντε των Λατίνων, τέσσαρες των Αρμενίων και μία των Κοπτών. Εσωτερικώς, ο προθάλαμος φέρει ορθομαρμάρωσιν και δάπεδον, το οποίον καλύπτεται με πολύχρωμα μαρμαροθετήματα. Δύο ωοειδείς οπαί εις τους τοίχους του παρεκκλησίου επιτρέπουν την μετάδοσιν του αγίου Φωτός.
Εις τον θάλαμον του Παναγίου Τάφου οδηγεί χαμηλή είσοδος με ανάγλυφον μπαρόκ διάκοσμον. Εις το επάνω μέρος των παραστάδων και εις το ανώφλιον σχηματίζεται η παράστασις του Λίθου, με τας Μυροφόρους εις την αριστερήν παραστάδα και τον αρχάγγελον Γαβριήλ εις την δεξιάν. Τας μορφάς συνοδεύουν αι αγιονυμικαί επιγραφαί: ΜΑΡΙΑ ΙΑΚ(ΩΒΟΥ) / ΣΑΛΩ(ΜΗ) / ΜΑΡ(ΙΑ) ΜΑΓΔ(ΑΛΗΝΗ) // Ο ΑΡΧΑΓ(ΓΕΛΟΣ) ΓΑΒΡ(ΙΗΛ), ενώ την παράστασιν υπομνηματίζει εγχάρακτος επιγραφή εις πτυχωτήν ταινίαν εις το κάτω μέρος του ανωφλίου: ΜΥΡΟΦΟΡΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΖΩΝΤΑ ΕΝ ΝΕΚΡΟΙΣ: ΑΝΕΣΤΗ Ο ΚΥΡΙΟΣ. Την επένδυσιν της θύρας επιστέφει παράστασις με την Ανάστασιν του Χριστού. Επάνω από την σύνθεσιν έχουν φιλοτεχνηθεί εις την ορθομαρμάρωσιν δύο σαλπίζοντες άγγελοι, οι οποίοι συνοδεύονται από ενεπίγραφον ειλητάριον: ΔΕΥΤΕ ΙΔΕΤΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟΝ ΟΠΟΥ ΕΚΕΙΤΟ Ο ΚΥΡΙΟΣ.
Ο Πανάγιος Τάφος απαρτίζεται από έναν ορθογώνιον θάλαμον λαξευμένον εις τον βράχον, ο οποίος με την τελευταίαν ανακαίνισίν του εκαλύφθη υπό ορθομαρμαρώσεως. Το καθαυτό μνημείον ευρίσκεται βορείως του θαλάμου και καλύπτεται εις την κυρίαν και εις την άνω πλευράν του από δύο πλάκας λευκού μαρμάρου.
Εις τον βόρειον τοίχον του μνημείου δεσπόζει η ανάγλυφος παράστασις της Αναστάσεως του Κυρίου, πλαισιωμένη από τέσσαρας αγγέλους, εκ των οποίων οι δύο εις την βάσιν σεβίζουν και οι άλλοι δύο ψηλά κρατούν στέμμα. Εκατέρωθεν υπάρχει εγχάρακτος επιγραφή με την αγγελίαν της ζωηφόρου Αναστάσεως: ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ; ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΝΑΖΑΡΗΝΟΝ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΝ; ΗΓΕΡΘΗ ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΩΔΕ. ΙΔΕ Ο ΤΟΠΟΣ ΟΠΟΥ ΕΘΗΚΑΝ ΑΥΤΟΝ. Επάνω από τον Πανάγιον Τάφον σχηματίζεται μαρμάρινον γείσον, το άνω τμήμα του οποίου περιτρέχει ζωοφόρος με εγχάρακτον το τροπάριον του Όρθρου της Κυριακής του Πάσχα: ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΣΩΤΗΡ ΑΓΓΕΛΟΙ ΥΜΝΟΥΣΙΝ ΕΝ ΟΥΡΑΝΟΙΣ ΚΑΙ ΗΜΑΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙ ΓΗΣ ΚΑΤΑΞΙΩΣΟΝ ΕΝ ΚΑΘΑΡΑ ΚΑΡΔΙΑ ΣΕ ΔΟΞΑΖΕΙΝ. Εκατέρωθεν της αναγλύφου εικόνος των Ορθοδόξων έχουν προστεθεί δύο ανάλογαι φορηταί εικόναι με την Ανάστασιν, η μία των Λατίνων εις έξεργον ανάγλυφον και η άλλη των Αρμενίων εις ελαιογραφίαν, αι οποίαι καλύπτουν εν μέρει την αρχικήν παράστασιν.
Κάτω από την στεφάνην του θόλου περιτρέχει τον θάλαμον εγχάρακτος επάνω εις την ορθομαρμάρωσιν επιγραφή με το τροπάριον του Ιωάννου του Δαμασκηνού: ΩΣ ΖΩΗΦΟΡΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΣ ΟΝΤΩΣ ΚΑΙ ΠΑΣΤΑΔΟΣ ΠΑΣΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΔΕΙΚΤΑΙ ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΟΣ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΤΑΦΟΣ ΣΟΥ Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΗΜΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ. Επάνω από την είσοδον αναγράφεται η επίκλησις του αρχιτέκτονος: ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΚΑΛΦΑ Χ:ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΜΙΤΥΛΗΝΑΙΟΥ 1810.
Τον Πανάγιον Τάφον φωτίζουν άσβεσται λαμπάδες και τεσσαράκοντα τρεις κανδήλαι, εκ των οποίων δεκατρείς ανήκουν εις τους Ορθοδόξους, δεκατρείς εις τους Λατίνους, δεκατρείς εις τους Αρμενίους και τέσσαρας εις τους Κόπτας.
Εις το ιερόν Κουβούκλιον τελείται καθημερινώς υπό των Ορθοδόξων Θεία Λειτουργία, κατά την οποίαν ο Πανάγιος Τάφος χρησιμοποιείται ως αγία Πρόθεσις και ο άγιος Λίθος ως αγία Τράπεζα. Εις τον χώρον αυτόν παραμένει άγρυπνος φρουρός Αγιοταφίτης μοναχός, διασφαλίζων τα δικαιώματα της Αδελφότητος εις το ιερότερον προσκύνημα του χριστιανικού κόσμου.
.jpg)