(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Εισαγωγή, μετάφραση: Σωκράτης Νικολάου, φιλόλογος
Ο μεστός θείας Χάριτος λόγος του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου αποτελεί σπουδαία κληρονομιά στην ορθόδοξη παράδοση. Ως οτρηρός [εργατικός, δραστήριος] και, συνάμα, πολυγραφότατος μελετητής του λόγου (και του Λόγου) θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Κυπρίους συγγραφείς της εποχής του. Μάλιστα, το έργο του, ενδεδυμένο, πολλές φορές, με ιστορικό μανδύα, συνιστά αξιόπιστο πρωτογενές υλικό για την ιστορία της νήσου μας. Ένα τέτοιο δείγμα είναι και η πιο κάτω επιστολή που φέρει τον τίτλο «Νεοφύτου πρεσβυτέρου, μοναχού και εγκλείστου περί των κατά χώραν Κύπρον σκαιών».
[σκαιό= βάναυσο, σκληρό]
«Περί των κατά χώραν Κύπρον σκαιών»
Σύννεφο κρύβει τον ήλιο και ομίχλη τα βουνά και τους λόφους, εξαιτίας των οποίων εμποδίζεται η ζεστασιά και οι φωτεινές ακτίνες του ηλίου για ορισμένο χρονικό διάστημα· εμποδίζει κι εμάς εδώ και δώδεκα χρόνια το σύννεφο και η ομίχλη αλλεπάλληλων κακών που έχουν συμβεί στη χώρα (μας). Γιατί όταν κατακτήθηκε η Ιερουσαλήμ από τον άθεο Σαλαχαντί (και) η Κύπρος από τον Ισαάκιο Κομνηνό, από τότε μάχες και πόλεμοι, ταραχές και ακαταστασίες, λαφυραγωγίες και τρομερά γεγονότα σκέπασαν τη γη, στην οποία οι αναφερθέντες διοίκησαν, χειρότερα κι από τα σύννεφα και την ομίχλη. Γιατί να, ο ζωηφόρος τάφος του Κυρίου μας και οι υπόλοιποι άγιοι (τόποι) δόθηκαν στους σκύλους Μουσουλμάνους για τις αμαρτίες μας, και δακρύζει σ’ αυτή τη συμφορά κάθε ψυχή που αγαπά τον Θεό.
Όταν τα έθνη ταράχθηκαν και τα βασίλεια έχασαν τη δύναμή τους, σύμφωνα με τις γραφές, ο (βασιλιάς) της Αλαμανίας (= Γερμανίας) εννοώ και ο (βασιλιάς) της Εγκλινίας (= Αγγλίας) και σχεδόν κάθε έθνος κινήθηκαν για να απελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ και τίποτα δεν κατόρθωσαν· διότι η πρόνοια (του Θεού) δεν ευδόκησε να διώξει τους σκύλους και να φέρει στη θέση τους λύκους. Και να, δώδεκα χρόνια, τα κύματα υψώνονται χειρότερα.
Και ακόμη και αυτός ο πνευματικός γιος μας, για τον οποίον γράφαμε τα παρόντα κακά, επειδή δεν άντεχε να βλέπει και να ακούει και να υποφέρει, ξέφυγε με οξυδέρκεια και τεχνάσματα μαζί με όλο τον λαό του από τα μολυσμένα με αίμα χέρια χάρη στη θεία δύναμη, και αφού επισκέφθηκε τον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, Άγγελο, έγινε δεκτός με τιμές και έλαβε από αυτόν δώρο.
Εγώ, λοιπόν, εκπληρώνοντας την υπόσχεση
(μου), γράφω με τη βοήθεια του Θεού και τα υπόλοιπα, όπως υποσχέθηκα,
αναγγέλλοντας την τωρινή δύσκολη κατάσταση, η οποία
κανείς από τους ανθρώπους δεν γνωρίζει που πρόκειται να καταλήξει, εκτός
από τον μόνο που προστάζει τη θάλασσα και τους ανέμους και γαληνεύουν.
Παράξενα και πρωτάκουστα κακά έχουν συμβεί σε αυτή τη χώρα, και τέτοια, που όλοι οι πλούσιοι αυτής (της χώρας) ξέχασαν τον πλούτο τους, τις λαμπρές κατοικίες τους, τις οικογένειές τους, τους υπηρέτες τους, τους δούλους τους, τα πολυάριθμα κοπάδια τους, τις αγέλες τους, τους χοίρους και τις αγελάδες τους, κάθε είδους βοσκοτόπους, τους σιτοβολώνες, τα καρποφόρα αμπέλια και τους ποικιλόχρωμους κήπους, και με πολλή βιασύνη απέπλευσαν μυστικά σε ξένους τόπους και στη βασιλίδα των πόλεων [την Κωνσταντινούπολη].
Όσοι δεν κατόρθωσαν να διαφύγουν, ποιος είναι ικανός να εκθέσει την τραγωδία των θλίψεών τους, τις ανακρίσεις, τις δημόσιες φυλακίσεις, την εξαναγκαστική απόσπαση των χρημάτων, αλλά και τόσες χιλιάδες άλλα; Αλλά αυτά τα επέτρεψε να γίνουν η δίκαιη κρίση του Θεού εξαιτίας των αρίφνητων [αναρίθμητων] αμαρτιών μας, για να κριθούμε άξιοι συγχώρεσης, αφού ταπεινωθούμε.
Υπάρχει (μία) χώρα, η Ιγκλιτέρρα (=
Αγγλία), πιο πέρα από τη Ρωμανία στον βορρά, από την οποία νέφος
Ιγκλίνων μαζί με τον ηγεμόνα τους μπήκαν σε μεγάλα πλοία που ονομάζονται
«νάκκες» και έπλευσαν για τα Ιεροσόλυμα, για να εγκατασταθούν. Γιατί
τότε και ο άρχοντας των Αλαμάνων, με εννιακόσιες χιλιάδες (στρατιώτες),
όπως λένε, κατευθυνόταν κι αυτός (διά ξηράς) προς τα Ιεροσόλυμα·
περνώντας, όμως, από το Ικόνιο
και διερχόμενος τις ανατολικές περιοχές (της Μικράς Ασίας), το στράτευμα
αποδεκατίστηκε εξαιτίας της μεγάλου μήκους πορείας, της πείνας και της
δίψας, ο βασιλιάς τους πνίγηκε σε κάποιον ποταμό καθώς τον διέβαινε
έφιππος.
Ο Ιγκλίτερ (= Άγγλος βασιλιάς), όταν αποβιβάστηκε στην Κύπρο, τη βρήκε, ο πανάθλιος, σαν θηλάζουσα μητέρα, και, αν δεν είχε γίνει αυτό, θα είχε την ίδια τύχη και αυτός με τον Αλαμάνο. Αλλά το πώς κατέλαβε την Κύπρο, θα το περιγράψω και αυτό με συντομία. Όταν κατέστη ανάγκη, ο ευσεβέστατος, με μακάριο τέλος, αυτοκράτορας Μανουήλ Κομνηνός, να στείλει κάποιον φρουρό στα αυτοκρατορικά φρούρια της Αρμενίας, στέλλει κάποιον από τους συγγενείς του, αρκετά νέο, με το όνομα Ισαάκιος· αυτός, αφού προφύλαξε τα κάστρα για κάποιο χρονικό διάστημα, ξεκινά πόλεμο εναντίον των Αρμενίων και αφού αιχμαλωτίστηκε απ’ αυτούς, πωλήθηκε στους Λατίνους.
Αυτοί τον είχαν σιδηροδέσμιο για πολλά χρόνια. Όταν πέθανε ο θείος του, ο αυτοκράτορας Μανουήλ, άφησε την αυτοκρατορία στον γιό του Αλέξιο, ο οποίος ήταν ακόμη μικρό παιδί· για τον λόγο αυτό, ο Ανδρόνικος, ο θείος του, ο οποίος βασίλευσε μαζί του, σκοτώνει το παιδί καταλαμβάνοντας την εξουσία. Με παράκληση της συγκλήτου, στέλλει πολλά λύτρα και αγοράζει από τους Λατίνους τον προαναφερθέντα Ισαάκιο. Αυτός, όταν ήρθε στην Κύπρο, την καταλαμβάνει και ανακηρύσσεται βασιλιάς, και την εξουσιάζει για επτά χρόνια· και όχι μόνο κατέστρεψε τη χώρα και άρπαξε τις περιουσίες των πλουσίων, αλλά και τους ίδιους τους άρχοντές του τους κυνήγησε και τους προκάλεσε κακό, ώστε όλοι να ζουν μέσα στη θλίψη και να επιζητούν κάποιο τρόπο για να απαλλαγούν από αυτόν.
Καθώς έτσι είχαν τα πράγματα, να και ο Ιγκλίτερ αποβιβάζεται στην Κύπρο και όλοι έτρεξαν γρήγορα σε αυτόν. Τότε ο αυτοκράτορας (Ισαάκιος), αφού εγκαταλείφθηκε από τον λαό, παραδόθηκε στους Ιγκλιτέρρες· (Ο Ιγκλίτερ) τον έδεσε με σιδερένιες αλυσίδες και, αφού άρπαξε τους τεράστιους θησαυρούς του και λεηλάτησε φοβερά τη χώρα, έπλευσε προς την Ιερουσαλήμ, αφήνοντας πλοία να ξεγυμνώσουν τη χώρα και, στη συνέχεια, να τον ακολουθήσουν.
Τον βασιλιά της Κύπρου Ισαάκιο τον κλείνει σιδηροδέσμιο στο κάστρο που ονομαζόταν Μάρκαππος. Ο αμαρτωλός (Άγγλος βασιλιάς) δεν κατόρθωσε τίποτα εναντίον του όμοιού του Σαλαχαντίν, κατόρθωσε μόνο αυτό: να πωλήσει τη χώρα στους Λατίνους (έναντι) διακοσίων χιλιάδων λίτρων χρυσού. Γι’ αυτό πολύς (ήταν) ο οδυρμός κι αφόρητος ο καπνός, όπως προαναφέρθηκε, που ήρθε από τον βορρά.
Αυτός που θέλει να μιλήσει γι’ αυτά με λεπτομέρεια, δεν θα τον αρκέσει ο χρόνος. Όπως η θάλασσα αγριεύει από την πολλή τρικυμία και την καταιγίδα, τίποτα διαφορετικό δεν συμβαίνει τώρα στη χώρα μας, περισσότερο, ακόμη, και χειρότερο από την αγριεμένη θάλασσα. Γιατί την αγριότητα εκείνης τη διαδέχεται η γαλήνη· εδώ, η ταραχή αυξάνεται καθημερινά και δεν έχει τελειωμό· δεν μπορεί να ακούσει «ως εδώ θα έρχεσαι και όχι πιο πέρα, αλλά εδώ θα σπάζουν τα κύματά σου».
Στο Λευιτικόν έχουν γραφεί ξεκάθαρα τα παρόντα κακά της χώρας μας, δηλαδή πόλεμοι, ήττες, άσκοπες σπορές από τις οποίες θα τρέφονται οι εχθροί με τους δικούς μας κόπους, (ότι) η δύναμή μας χάθηκε, και γίναμε πολύ λίγοι, και (ότι) ο ξένος λαός στη χώρα μας αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό. Ο Θεός λέει «στραφήκατε εναντίον μου και εγώ θα στραφώ εναντίον σας με θυμό».
Και, βέβαια, έτσι έγινε. Γιατί αν ακόμη κάποιος, αφού ασθενήσει, μολυνθεί, ούτε ο γιατρός μπορεί να τον θεραπεύσει καυτηριάζοντας την πληγή του. Είναι φανερό ότι και εμείς επειδή πικράναμε πολύ τον πανάγαθο ιατρό μας και στραφήκαμε εναντίον του, στράφηκε και αυτός εναντίον μας, προκαλώντας μας πικρία με στόχο τη σωτηρία μας.
Από την περιοδική έκδοση «Παρέμβαση Εκκλησιαστική» της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2020, τεύχος 47.
